Nietolerancja fruktozy u dzieci
Autor: Edyta Kuzara
Nietolerancja fruktozy jest stanem chorobowym, w którym spożyty przez dziecko cukier - fruktoza nie jest wchłaniana z pokarmu w jelicie cienkim. W procesie tym zwykle uczestniczy pewne białko transportujące (czynnikami stymulującymi wchłanianie są cukry: glukoza i galaktoza), które w przypadku wystąpienia nietolerancji jest nieaktywne, bądź nieobecne. W rezultacie niestrawiona fruktoza jest transportowana do jelita grubego, gdzie stanowi pokarm dla bakterii. W fermentacji powstają z niej m.in. kwasy i gazy – głównie wodór i dwutlenek węgla (rzadziej metan), przyczyniając się do takich objawów u dziecka jak: kolka, wzdęcia, bóle i skurcze brzucha, gazy oraz biegunka. Fruktoza powoduje również nagromadzenie się wody w świetle jelita i przyśpiesza jego perystaltykę. Poziom spożytego przez dziecko cukru owocowego, który będzie prowadził do wystąpienia symptomów choroby jest kwestią indywidualną, przy czym spożycie niewielkiej ilości fruktozy zwykle nie jest niebezpieczne. Przyczyny nietolerancji tego składnika pokarmowego nie zostały jeszcze poznane, ale coraz częstsze występowanie tego schorzenia może być następstwem zbyt wysokiego udziału fruktozy w diecie.
Fruktoza (zwana inaczej cukrem owocowym) jest związkiem występującym w trzech formach tj. jako: wolny cukier (monosacharyd), składnik sacharozy (dwucukru) - w połączeniu z glukozą oraz wielocukier – fruktany. W tym ostatnim przypadku polimery (łańcuchy zbudowane z wielu cząsteczek) fruktozy o krótszym łańcuchu nazywane są fruktooligosacharydami, natomiast inulina to polimery o bardziej złożonej strukturze.
Nietolerancję fruktozy rozpoznaje się najczęściej dzięki wodorowemu testowi oddechowemu (WTO) po doustnym podaniu fruktozy. Stosowany jest on również przy diagnozowaniu nietolerancji innych węglowodanów. U dzieci przy wykonywaniu tego testu zaleca się podanie fruktozy w ilości 1 g/ kg masy ciała w 10% roztworze tego składnika. Za wynik pozytywny (dodatni) testu uznaje się podwyższenie zawartości wodoru w powietrzu wydychanym po podaniu fruktozy w stosunku do poziomu tego związku przed spożyciem cukru owocowego. Wraz z nietolerancją fruktozy często występuje nietolerancja innego cukru – laktozy.
Żywienie dzieci z nietolerancją fruktozy
W badaniach potwierdzono, że zmniejszenie ilości spożywanej fruktozy redukuje objawy nietolerancji tego składnika. W związku z tym najczęściej stosowanym i najskuteczniejszym leczeniem stosowanym w przypadku tego schorzenia jest dietoterapia.
Dieta powinna zostać dostosowana do indywidualnych potrzeb dziecka, zależnych od wieku, płci, masy ciała, aktywności fizycznej oraz stopnia nietolerancji fruktozy. Zaleca się obniżenie spożycia produktów, które zawierają ten monosacharyd w ilości przekraczającej poziom glukozy lub galaktozy. Ograniczeniu podlega również spożycie żywności, w której występują fruktany. Ich podaż z dietą nie powinna przekraczać 0,5 g/ posiłek. Znaczące ilości tych związków są obecne w czosnku, cykorii, szparagach, porze, cebuli, pszenicy i jęczmieniu. Fruktany są czasami również dodawane do jogurtów, pieczywa, płatków, makaronów, sosów, majonezu, w celu podniesienia zawartości błonnika pokarmowego lub nadania produktowi odpowiedniej konsystencji.
W diecie niskofruktozowej należy unikać podawania dziecku koncentratów i soków owocowych, suszonych owoców (figi, rodzynki) i ogólnie owoców takich jak: jabłko (i jego przetwory), morele, wiśnie, winogrona, liczi, mango, nektarynka, brzoskwinia, gruszka, śliwki i melon. Lepiej tolerowane przez układ trawienny mogą być natomiast: avokado, dojrzały banan, borówki, jagody, klementynki, żurawina, grejpfrut, kiwi, cytryna, limonka, mandarynka, pomarańcza, ananas, maliny, truskawki. Przy czym stopień wrażliwości na fruktozę jest kwestią indywidualną, a owoce mogą być podawane 3 razy dziennie. Należy pamiętać, że stosunek zawartości fruktozy do glukozy może się zmieniać w czasie dojrzewania owoców.
Objawy nietolerancji mogą powodować takie wysokofruktozowe warzywa jak: szparagi, karczochy, buraki ćwikłowe, brokuły, brukselka, czosnek, cebula, por, soczewica, groszek zielony i fasolka brązowa, a także sos i koncentrat pomidorowy. Lepiej tolerowane przez przewód pokarmowy dziecka mogą być: kapusta, seler, marchew, kalafior, kukurydza, ogórek, bakłażan, imbir, papryka, szpinak, sałata, rzodkiewka, ziemniaki, pomidory. Warto tutaj wspomnieć, że gotowanie jest sposobem obróbki pozwalającym na zmniejszenie zawartości fruktozy w warzywach. Podobnie produkty mączne wytwarzane z mąki razowej mogą przyczyniać się do wystąpienia symptomów schorzenia, natomiast takiego działania nie posiadają wyroby z mąki oczyszczonej (białej). Produkty pszenne i żytnie można częściowo zastąpić pochodnymi ryżu, który jest lepiej tolerowany.
Innymi artykułami żywnościowymi, które należy wykluczyć z diety dziecka są wszelkiego rodzaju napoje, produkt mleczne (jogurty i maślanki owocowe) i desery (np. lody) oraz konserwy rybne, a także wszystkie inne produkty zawierające miód, fruktozę, syrop fruktozowy lub glukozowo-fruktozowy, które zostały dodane w procesie produkcyjnym. Fruktoza bywa często używana w żywności o obniżonej wartości energetycznej (np. słodyczach, dżemach itd.) oraz przeznaczonej dla diabetyków. Składnikami, których należy unikać w diecie dziecka są także wszystkie produkty, w których są obecne sorbitole, erytrol, izomalt, laktitol, mannitol, maltitol i ksylitol. Są to często stosowane słodziki. Przed podaniem dziecku jakiegokolwiek produktu, warto przeczytać listę składników na etykiecie.
W niektórych przypadkach już po 2 miesięcznym okresie stosowania diety niskofruktozowej możliwe jest włączenie do diety produktów o wysokiej zawartości fruktozy bez wystąpienia objawów ze strony przewodu pokarmowego. Produkty wysokofruktozowe do diety dziecka należy wprowadzać powoli i w małej ilości, jednocześnie obserwując czy nie wystąpiły symptomy nietolerancji.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Soczewica – „przez żołądek do…głowy”
