Niedoczynność tarczycy a dieta
Autor: Sabina Grygierek
Problemy z tarczycą mogą zaburzyć funkcjonowanie całego organizmu, co wpływa także na nasz wygląd. Warto zatem wiedzieć, jak rozpoznać chorobę i wspomóc leczenie odpowiednią dietą. Często zdarza się tak, że o poważnych chorobach nasz organizm informuje nas wysyłając nam niepozorne sygnały, np. w postaci drobnych dolegliwości, które ignorujemy. Przyczyna jest bardzo prosta, po pierwsze nie mamy czasu na to żeby dokładnie poobserwować nasz organizm, po drugie dolegliwości te kojarzymy ze zwykłym przemęczeniem, złą dietą, czy przeziębieniem.
Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego położonym u podstawy szyi zbudowanym z dwóch płatów połączonych przewężeniem zwanym cieśnią. Tarczyca produkuje i wydziela dwa hormony: trójjodotyroninę - T3 i tyroksynę - T4, których działanie na organizm polega na pobudzaniu przemiany materii poprzez:
- zwiększanie syntezy białek we wszystkich tkankach ustroju,
- nasilanie zużycia tlenu w tkankach.
Dzięki takiemu działaniu hormony tarczycy wpływają na nasz wzrost, dojrzewanie, czynność układu nerwowego, kostnego, mięśni oraz układu krążenia. Tarczyca stymulowana jest do produkcji tych hormonów przez hormon tyreotropowy tzw. tyreotropinę (TSH) wydzielany przez przysadkę mózgową, a przysadkę mózgową stymuluje hormon podwzgórzowy zwany hormonem uwalniającym tyreotropinę (TRH). Do syntezy hormonów tarczycy, a także dla prawidłowej czynności i budowy gruczołu tarczowego niezbędny jest również jod, który pochodzi najczęściej z pożywienia.
Objawami w niedoczynności tarczycy są: osłabienie organizmu, senność, sucha skóra, łamliwe paznokcie, nadmierne wypadanie włosów, ciągłe uczucie zimna, przewlekła chrypka czy obniżone libido. Jeśli zaobserwujemy kilka takich objawów, warto skonsultować się z lekarzem, który skieruje nas na pierwsze, podstawowe badanie hormonów tarczycy – TSH. Następnie w razie potrzeby na leczenie u specjalisty - endokrynologa. Szybka reakcja i trafna diagnoza jest bardzo ważna, ponieważ tarczyca ma duży wpływ na funkcjonowanie całego organizmu, wytwarza hormony odpowiedzialne za przemianę materii, a jej niedoczynność zwalnia wszystkie procesy życiowe. Niedoczynność tarczycy dotyka najczęściej kobiety, zwłaszcza w starszym wieku, a także podczas ciąży i w okresie poporodowym. Jest to choroba przewlekła, ale można ustabilizować poziomu hormonów za pomocą farmakologii. Duże znaczenie ma również odpowiednia dieta i prawidłowe nawyki żywieniowe.
Przyczyną niedoczynności tarczycy zazwyczaj jest uszkodzenie aktywnej tkanki tarczycowej wskutek choroby autoimmunologicznej zwanej wolem Hashimoto. Jest to rodzaj przewlekłego zapalenia gruczołu tarczycy, do którego dochodzi w sytuacji, gdy z niewiadomych powodów układ odpornościowy błędnie rozpoznaje własne tkanki. Tarczyca może ulec uszkodzeniu również na skutek innych procesów zapalnych gruczołu. Nieleczona niedoczynność przyczynia się do rozwoju miażdżycy, zawałów, osteoporozy, depresji. Chore kobiety mają kłopoty z zajściem w ciążę i jej utrzymaniem.
Niedobór hormonów u przyszłej mamy zagraża prawidłowemu rozwojowi płodu. Na szczęście z niedoczynnością walczy się stosunkowo łatwo, podając hormony tarczycy w postaci tabletek. Trzeba tylko indywidualnie ustalić odpowiednią dawkę. Często pacjent musi zażywać leki na stałe, podobnie jak osoby chore na cukrzycę - insulinę. Lekarz podejrzewający niedomaganie tarczycy zleca badanie poziomu hormonów tarczycowych we krwi. Przy niedoczynności tarczycy stężenia trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4) są niskie, a poziom tyreotropiny (hormonu przysadki mózgowej – TSH) jest wysoki. Prawidłowy wynik TSH w zasadzie wyklucza niedoczynność tarczycy. Dla upewnienia bada się nie tylko całkowity poziom hormonów, ale także tzw. wolną tyroksynę (FT4) i trójjodotyroninę (FT3).
Jedną z przyczyn niedoczynności tarczycy może być zbyt mała ilość jodu w diecie. Długotrwały niedobór jodu ogranicza syntezę hormonów tarczycy, co pobudza przysadkę do zwiększonego, wyrównawczego wydzielania TSH, a nadmiar TSH stymuluje powiększanie tarczycy, co prowadzi do powstawania tzw. wola. Dlatego stosowanie odpowiedniej diety przy tej chorobie jest bardzo istotne.
Przede wszystkim należy zwiększyć spożycie jodu. Jod jest mikroelementem, bez którego tarczyca nie może wytwarzać odpowiedniej ilości hormonów potrzebnych do stabilizacji masy ciała, utrzymania prawidłowego stanu skóry, włosów i paznokci oraz procesów rozmnażania. Pokarmy bogate w jod to przede wszystkim: sól kuchenna jodowana, ryby morskie (dorsz, łosoś, makrela wędzona), owoce morza, mięso, nabiał, szpinak. Oprócz jodu, bardzo ważną rolę odgrywa również cynk oraz witamina C. Cynk jest obecny m.in. w produktach pochodzenia zwierzęcego, a także w rybach, ziarnach zbóż czy nasionach. Z kolei witamina C, odpowiedzialna za układ odpornościowy i produkcję kolagenu, występuje głównie w świeżych owocach cytrusowych i warzywach (pomidorach, papryce, pietruszce). Pierwiastek często niedoborowy, a ważny ze względu na rolę w przemianie hormonów tarczycy to selen. Do najlepszych jego źródeł należą orzechy brazylijskie, także włoskie, słonecznik, sezam. Dieta osób, u których stwierdzono niedoczynność tarczycy, powinna opierać się na niskiej zawartości węglowodanów, które co prawda są niezbędne do spalania białek i tłuszczów, ale powodują dodatkowy wzrost masy ciała u chorego. Należałoby zatem ograniczyć spożywanie słodyczy, ziemniaków, ryżu, makaronów, kasz, produktów mącznych (w tym także chleba). Do codziennej diety warto natomiast włączyć białka, które sprzyjają większemu wydatkowaniu energii na trawienie i nie odkładają się w postaci tkanki tłuszczowej. Białko powinno stanowić 15% wszystkich spożywanych kalorii. Taki poziom w diecie, gwarantuje wysokie tempo przemian metabolicznych. Poza tym białko stymuluje produkcję hormonu wzrostu odpowiedzialnego za spalanie tkanki tłuszczowej. Watro zadbać o jakość produktów białkowych. Powinny pochodzić z chudego nabiału, jajek, ryb, drobiu, królika, cielęciny i chudych części wołowiny. Dostarczą nie tylko białka ale i Ca, Fe, witaminy D i B12. Pozytywny wpływ na zdrowie osób z niedoczynnością tarczycy mają również owoce i warzywa, ale nie wszystkie. Z jadłospisu trzeba wyłączyć surową kapustę, brokuły, kalafior, brukselkę, rzodkiew, gorczycę oraz soję. Warzywa te zawierają substancje wolotwórcze, które mogą ograniczać przyswajanie jodu z pożywienia. Gotowanie zmniejsza zawartość tych niekorzystnych substancji o ponad 30%. Osoby, u których rozwinęło się wole proste lub stwierdzono niedobór jodu, powinny znacznie ograniczyć spożywanie tych warzyw, a ponadto orzeszków ziemnych i gorczycy (one również są bogate w substancje wolotwórcze).W celu przyspieszenia metabolizmu należy również pić dużo płynów (herbata zielona, woda niegazowania ok 2l/ dobę), jeść regularne posiłki co 2-3 godziny, ok 5-6 razy dziennie i zwiększyć aktywność fizyczną (od ok 30 min dziennie - mogą to być spacery, basen, aerobic, itp). Wspomagająco mogą działać wyciągi z żeń-szenia, napary z yerba mate, przyprawy typu chilli, imbir, curry. Należy wybierać produkty o obniżonej zawartości tłuszczu i cholesterolu, unikaniu tłuszczów zwierzęcych i włączeniu do diety tłuszczów roślinnych (najlepiej tłoczonych na zimno olejów, orzechów, avocado) i rybich. Warto wprowadzić zasady tradycyjnej diety śródziemnomorskiej czy cukrzycowej. Menu musi być urozmaicone i pełnowartościowe.
Szczególnie trudno w niedoczynności tarczycy jest dobrze zbilansować dietę wegeteriańską. Główny problem stanowią tu substancje wolotwórcze. Należy pamiętać by pozostać pod ścisłą kontrolą lekarza. Wegetarianie muszą zwrócić większą uwagę na źródła żelaza, wapnia, witaminy B12 (jajka, mleko, przetwory mlecze, wzbogacane płatki, wzbogacane produkty wegetariańskie, grzyby) oraz białka. Warto wprowadzić produkty mleczne i jajka do menu. W ostateczności zastosować suplementację niedoborowych składników.
Przykładowe jadłospisy
Jadłospis dostarczający odpowiednią ilość jodu:
I Śniadanie – muesli wielozbożowe z orzechami, mandarynka, jogurt naturalny, szklanka soku ze Świerzych owoców
II Śniadanie – kromka pełnoziarnistego pieczywa z pastą z tuńczyka, sałatka z warzyw sezonowych, woda mineralna
Obiad – zupa-krem z dyni, cielęcina duszona w jarzynach, kasza gryczana, fasolka szparagowa z wody
Podwieczorek- sezonowy owoc
Kolacja –kromka pełnoziarnistego pieczywa, ryba z puszki, zielona herbata
Jadłospis białkowy:
I Śniadanie- jogurt naturalny (150 g), 2 kanapki z chudą wędliną, pomidorem i sałatą, herbata lub kawa bez cukru
II Śniadanie – 2 kanapki z polędwicą i serem żółtym, papryką i ogórkiem, banan
Obiad- pierś kurczaka duszona, ziemniaki, surówka z selera
Podwieczorek- jogurt owocowy (1,5% tłuszczu), owoc
Kolacja –2 kanapki z chudą wędliną, surówka z brokułów, jabłko
mgr inż. Sabina Grygierek
Dietetyk
Przeczytaj także: Atopowe zapalenie skóry a dieta
