Żywienie niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym z biegunką ostrą (Część I)
Autor: Edyta Kuzara
Biegunka ostra jest dość częstym problemem spotykanym u niemowląt i małych dzieci, w związku z tym warto się dowiedzieć jakie są jej przyczyny, a także poznać zalecenia żywieniowe podczas trwania tej dolegliwości.
Biegunka może przebiegać łagodnie, bądź przybrać bardziej niebezpieczną formę. Należy pamiętać, że im dziecko jest młodsze, tym biegunka jest groźniejsza dla jego zdrowia i życia. Po rozpoznaniu jej objawów u dziecka najlepiej jest skorzystać z konsultacji lekarza.
O biegunce ostrej mówi się wówczas, gdy dziecko (do 2 roku życia) karmione sztucznie lub w sposób mieszany oddaje 3 stolce w ciągu doby lub 1 stolec płynny z domieszką śluzu, krwi lub ropy. Przy czym stan ten trwa nie dłużej niż 10 dni. Po tym czasie mamy już do czynienia z biegunką przewlekłą. Niemowlęta karmione piersią mogą wydalać 3, bądź więcej luźnych stolców podczas 24 godzin – jest to zjawisko normalne, fizjologiczne.
Bez względu na wiek dziecka biegunką określa się stan, w którym występuje znamienne zwiększenie liczby wypróżnień, lub zmiana konsystencji stolca w porównaniu ze stanem wcześniejszym.
Najczęstszym powodem biegunki ostrej są zakażenia wirusowe, przy czym większość z nich jest wywołanych przez rotawirusy (zwłaszcza w okresie jesieni i wiosny). Rzadziej przyczyną dolegliwości są zakażenia bakteryjne. Tylko czasami powodem infekcji są pasożyty i pierwotniaki.
Objawy biegunki ostrej zwykle ustępują w sposób samoistny w ciągu 5-7 dni, a leczenie polega głównie na podawaniu glukozowo-elektrolitowych płynów nawadniających.
Przyczyną zakażeń bakteryjnych mogą być: różne typy Salmonelli, pałeczki czerwonki Shigella, pałeczki okrężnicy Escherichia coli, pałeczki Yersinia enterocolitica, laseczki Costridium difficile, gronkowiec złocisty Staphyloccocus aureus.
W biegunce bakteryjnej charakterystycznym objawem jest pojawieniu się krwi w stolcu. Poza tym stolce są ciemne i śluzowate, a temperatura ciała dziecka podnosi się nawet powyżej 38 °C. Choroba pojawia się nagle – już kilka godzin po wniknięciu patogenu do organizmu dziecka np. wraz z zakażonym pokarmem. Najwięcej przypadków występuje w okresie letnim, gdyż wysoka temperatura sprzyja rozwojowi i namnażaniu się mikroorganizmów, zwłaszcza w środowisku o niskim poziomie higieny. Biegunka tego typu u dzieci występuje rzadko.
Najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci są zakażenia wirusowe, a rotawirusy odpowiadają za 35-50% zakażeń przewodu pokarmowego. Do zakażenia wirusowego dochodzi drogą kropelkową w wyniku kontaktu z osobą chorą lub spożycia zainfekowanej żywności. Biegunka wirusowa ma raczej łagodny charakter. Towarzyszą jej zwykle wymioty. Czasami występuje również infekcja górnych dróg oddechowych, a także nieco podwyższona temperatura ciała. Stolce są wodniste, obfite, jasne. W następstwie osłabionego krążenia krwi dziecko wydaje się być apatyczne, słabe, a także ma zimne ręce i nóżki.
Zasady postępowania w przypadku biegunki ostrej:
• zebranie informacji na temat objawów,
• ocena deficytu płynów i elektrolitów,
• nawodnienie,
• wprowadzenie pokarmów
W przypadku biegunki o przebiegu lekkim i umiarkowanym dziecko może podlegać leczeniu w domu. Natomiast gdy wystąpi silne odwodnienie organizmu i uporczywe wymioty musi być hospitalizowane w celu jak najszybszego nawodnienia, wyrównania równowagi kwasowo-zasadowej i uzupełnienia poziomu elektrolitów.
Znaczne odwodnienie objawia się zaostrzonymi rysami twarzy, suchymi błonami śluzowymi, schrypniętym głosem, zmniejszeniem elastyczności skóry, zapadniętymi oczami. Stopień odwodnienia ocenia się w procentach ubytku masy ciała.
Nawadnianie doustne
Zarówno u niemowląt, jak i starszych dzieci koniecznym postępowaniem pomagającym w opanowaniu biegunki jest nawadnianie doustne.
W przypadku odwodnienia o stopniu lekkim i umiarkowanym dziecku należy poić doustnymi płynami nawadniającymi (DPN). W swym składzie zawierają one glukozę, sód, potas, wodorowęglany lub cytryniany. Zapobiegają odwodnieniu, gdyż wraz z glukozą w przewodzie pokarmowym wchłania się również sód, a razem z nim woda.
Możemy do nich zaliczyć takie płyny jak: WHO ORS (oral rehydration solution - po polsku DPN), HiPP ORS, Espghan ORS. Do płynów glukozowo-elektrolitowych należą również Gastrolit, Saltoral i inne.
Przykładowo dostępny w aptekach płyn HiPP ORS 200 to gotowy do spożycia kleik marchwiowo-ryżowy. Jest ona przeznaczony dla niemowląt powyżej 4-miesiąca życia, a dzięki swojemu składowi (ryż, marchew, składniki mineralne) dostarcza niezbędnych składników odżywczych.
W domu można samodzielnie przygotować płyn do nawodnienia doustnego o następującym składzie:
• 0,9 g NaCl (sól kuchenna)
• 4,0 g sacharozy (cukier buraczany)
• 200 ml przegotowanej wody
Gdy biegunce towarzyszą wymioty płyny nawadniające należy podawać schłodzone, bardzo często, ale w bardzo małych objętościach np. po 5 ml najrzadziej co 5 min.
Niemowlęta żywione mlekiem modyfikowanym, można również poić płynami obojętnymi takimi jak: przegotowana woda, herbata z kopru włoskiego, rumianku, słaba herbata z dodatkiem glukozy (1 łyżeczka glukozy na pół szklanki płynu). W pierwszych 4 godzinach od pojawieniu się biegunki, oprócz płynów elektrolitowych dodatkowo podaje się 100-400 ml przegotowanej wody.
W przypadku wystąpienia biegunki ostrej skuteczne w nawadnianiu są również kleiki ryżowe (3 g ryżu na 100 ml lekko osolonej wody).
Dodatkowo można dziecku podawać zupkę z marchwi, dyni lub mus jabłkowy. Zupa z marchwi (inaczej nazywana „marchwianką”) jest zalecana gdy marchew pochodzi z uprawy, w której nie stosowano nawozów sztucznych (np. z upraw ekologicznych) – czyli wówczas, jeżeli ilość azotanów w warzywie nie przekracza 200 mg/ 1 kg. Pochodzenie marchwi jest bardzo ważne, gdyż ilość zawartych w niej azotanów i azotynów może znacznie przekraczać dopuszczalną normę.
Przepis na „marchwiankę” (składniki na 1 litr)
50 dag oczyszczonej marchwi
1 litr wody
0,3 dag soli
Oczyszczoną marchew należy pokroić, gotować przez godzinę z dodatkiem soli, a następnie zmiksować lub przetrzeć przez sito. Zagotować, schłodzić i podawać dziecku do picia. W podobny sposób można przygotować zupę z dyni.
Zarówno w marchwi, jak i w dyni oraz jabłku występują pektyny (frakcja błonnika rozpuszczalnego). W jelicie cienkim podlegają one fermentacji z wytworzeniem krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które są źródłem energii („pożywieniem”) dla komórek nabłonka jelita. Pektyny ponadto wiążą wodę, pochłaniają toksyny, poprawiają konsystencję stolca, osłaniają błonę śluzową jelit.
W kolejnej części artykułu, zostaną szczegółowo omówione poszczególne kroki postępowania żywieniowego w przypadku biegunki ostrej u niemowląt i dzieci.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Dlaczego synek nie chce jeść obiadu?
