Żywienie a aktywność układu odpornościowego cz.1
Autor: Sabina Grygierek
Związek żywienia z funkcjonowaniem układu immunologicznego (odpornościowego) może wynikać z wpływu sposobu żywienia na odporność organizmu, z bezpośrednich reakcji antygenów z układem immunologicznym w obrębie okładu pokarmowego, czy też z jakości żywności, która może być źródłem alergenów wywołujących reakcje zarówno miejscowe jak i układowe.
W obrębie układu immunologicznego działają liczne komórki. Do najważniejszych z nich należą: limfocyty B i T, mastocyty, bazofile, eozynofile, neutrofile, makrofagi. Poza nimi w reakcjach układu immunologicznego biorą udział także komórki dendryczne dróg oddechowych, komórki nabłonka dróg oddechowych, płytki krwi, komórki Langerhansa. Ogromną rolę, oprócz komórek, odgrywają cytokiny i hemokiny przez nie wydzielane.
U podstaw procesów odpornościowych leży prezentacja antygenów limfocytom T. Zajmują się tym cząsteczki glikoprotein (MHC), które są wydzielane przez błony komórkowe APCs, a także makrofagi, komórki dendryczne, limfocyty B. Odbywa się to w następujący sposób: komórki dendryczne po związaniu antygenu drogą naczyń chłonnych dostają się węzłów chłonnych i śledziony, gdzie prezentują antygeny swoistym limfocytom T. Następnie aktywowane klony antygenowo swoistych limfocytów T, drogą przewodu piersiowego dostają się do krążenia i trafiają do miejsc reakcji zapalnych. Limfocyty B są komórkami zdolnymi do produkcji przeciwciał. Dojrzałe limfocyty B wydostają się do krwioobiegu i zasiedlają wszystkie narządy limfatyczne i tu przebywają w fazie spoczynku. Bodźcem pobudzającym je jest reakcja z antygenem. Limfocyty B prezentują antygeny limfocytom T, które z kolei tym samym limfocytom B udzielają pomocy w produkcji przeciwciał przeciwko tym antygenom.
Sposób żywienia wpływa na różne funkcje układu immunologicznego, między innymi na odporność komórkową i wydzielanie przeciwciał. Najczęstszą przyczyną zaburzeń odporności organizmu jest niedożywienie. Należy jednak podkreślić, że również nadmiar spożywanych składników odżywczych i otyłość są powiązane z upośledzeniem reakcji odpornościowych. Wadliwe żywienie i infekcje są stanami, które wzajemnie oddziaływują na siebie. Wadliwe żywienie powiększa ryzyko natężenia infekcji. Tkanki układu immunologicznego są bardzo wrażliwe na zmiany sposobu żywienia i niedobory składników odżywczych. Wiele enzymów o kluczowej roli w przebiegu procesów odpornościowych wymaga do swego działania cynku, żelaza, selenu, witaminy A,E,B6 i innych mikroskładników. Dominującą cechą niedożywienia jest zanik tkanki limfatycznej. Umiarkowane i znaczne niedożywienie jest powiązane z istotną redukcją odporności komórkowej.
Wpływ żywienia na rozwój układu immunologicznego w okresie życia płodowego i niemowlęctwa
W przebiegu tysięcy lat układ pokarmowy człowieka wykształcił mechanizmy obronne przed niepożądanymi składnikami. W obrębie błony śluzowej są to przeciwciała wydzielnicze, przede wszystkim z grupy IgA, które hamują kolonizację patogennych mikroorganizmów i osadzanie się antygenów, działają bakteriostatycznie i neutralizują toksyny bakteryjne.
Żywienie w okresie ciąży wywiera istotny wpływ na sprawność układu odpornościowego dziecka. Ciąża dla prawidłowego swego przebiegu, wymaga pewnej przewagi populacji limfocytów Th pomocniczych. Cytokiny produkowane przez te komórki działają ochronnie na rozwijające się dziecko i łożysko. Natomiast dominacja limfocytów Th1 niesie ze sobą ryzyko opóźnienia wzrostu wewnątrzmacicznego, czy nawet poronienia. Niedożywienie matki może w znacznej mierze przyczynić się do przewagi układu Th1. Limfocyty T pojawiają się u dziecka w 8 tygodniu ciąży. Ich głównym miejscem pobytu jest grasica. W wyniku niedożywienia może dojść do zaniku tkanki limfoidalnej łącznie z grasicą, co zaburza funkcję komórek T na miesiące , a nawet lata, szczególnie u dzieci o masie ciała poniżej 80% masy należnej. Nawet w drugim roku życia dzieci te mają obniżone poziomy przeciwciał klasy IgG. Może to mieć poważne konsekwencje, ponieważ IgG obejmują przeciwciała chroniące przed majważniejszymi patogenami dziecięcymi, takimi jak pneumokoki, meningokoki, Haemophilus influence oraz E.Coli. Nie ma badań, które dawały by odpowiedź na pytanie, czy w późniejszym okresie życia układ odpornościowy wraca do normy.
Nieco później, niż limfocyty T, pojawia się niewielka ilość plazmocytów produkujących przeciwciała IgM i IgG, natomiast nie istnieje lub bardzo rzadko stwierdza się produkcję IgA aż do 10 dnia po urodzeniu. Innym mechanizmem wpływu nieodożywienia na układ immunologiczny dziecka może być zaburzenie transportu przeciwciał typu IgG od matki do płodu w drugiej połowie ciąży, w wyniku czego urodzone dziecko może mieć niezadowalające poziomy IgG w surowicy. Przeciwciała te nie tylko dostarczają biernej odporności, ale także wpływają na prawidłowy rozwój układu odpornościowego.
Liczba komórek produkujących IgA i IgM szybko wzrasta po 2-4 tygodniach od urodzenia. Większość niemowląt ma prawidłowa odporność przeciwko infekcjom pokarmowym, głównie dzięki przeciwciałom IgG otrzymywanym od matki. Mleko matki wpływa na układ odpornościowy dziecka w sposób pośredni i bezpośredni. Dostarcza ono immunoglobulin IgA, które są pierwszą linią obrony w układzie pokarmowym przez czynnikami patogennymi atakującymi jego błonę śluzową. Bardzo ważne jest jak najwcześniejsze, natychmiast po urodzeniu, przystawienie dziecka do piersi, gdyż siara w pierwszych godzinach zawiera znaczne ilości IgA zdolne uchronić dziecko przed infekcją.
We wczesnym mleku matki stwierdza się również znaczne ilości limfocytów T i B. mleko matki dostarcza także nukleotydów, które wspierają reakcję immunologiczną, jak również cytokin pełniących funkcje odpornościowe.
Zauważono, że dzieci karmione piersią produkują większą ilość przeciwciał w odpowiedzi na szczepienia, np. przeciwko tężcowi czy błonnicy, w porównaniu do dzieci karmionych sztucznie. Istnieją także doniesienia, iż karmienie piersią znacznie zmniejsza ryzyko chorób, w których ważną rolę odgrywają procesy autoimmunologiczne (cukrzyca typu I, choroba Crohn’a, itp.).
mgr inż. Sabina Grygierek
Dietetyk
Przeczytaj także: KIPI KASZA…
