Dieta dla dzieci nadaktywnych
Autor: Edyta Kuzara
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi (o różnym stopniu natężenia), określany najczęściej po prostu jako ADHD (z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), ujawnia się u dziecka zwykle pomiędzy 3 a 5-tym rokiem życia, chociaż objawy równie dobrze mogą pojawić się znacznie później, nawet w okresie dorastania. Występuje głównie u chłopców i jego głównymi symptomami są: niemożność skoncentrowania uwagi, nadmierna ruchliwość i nadmierna impulsywność. Przyczyny tej choroby nie są dokładnie znane, ale najczęściej wskazuje się, że może być rezultatem czynników genetycznych, diety oraz środowiska społecznego. W badaniach nie potwierdzono, że określony sposób żywienia powoduje ustąpienie objawów ADHD, ale postępowanie według pewnych zasad żywieniowych może je ograniczyć. Jest to jednak kwestia bardzo indywidualna.
Cukier
W badaniach ujawniono, że dzieci z nadpobudliwością zjadają znacznie więcej cukru, od swoich zdrowych rówieśników. Stwierdzono również, że nawet zdrowe dzieci mają problemy z koncentracją, gdy nie zaczną dnia od pełnowartościowego posiłku. Rodzice dzieci z ADHD często obserwują u swoich pociech nasilenie objawów po spożyciu produktów wysokocukrowych. Przy czym, dotychczas jednoznacznie nie potwierdzono, że spożywanie cukrów prostych wzmaga nadpobudliwość i zaburzenia koncentracji u wszystkich dzieci. Możliwe, że problem nie stanowi cukier sam w sobie, ale niewłaściwie zbilansowana dieta w połączeniu z zaburzonym metabolizmem glukozy.
Zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia sacharoza nie powinna stanowić więcej niż 10% energii ogółem. W każdym przypadku, jeżeli dziecko zjada regularnie słodkie pieczywo i przekąski, batoniki, czekoladę, ciastka i wafelki oraz pije słodkie napoje i soki, nie dostarczając jednocześnie odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego, gwałtowny wzrost, a następnie szybki spadek poziomu glukozy we krwi będzie miał wpływ na jego zachowanie (nadaktywność, drażliwość, brak koncentracji i skupienia uwagi).
W związku z tym warto ograniczyć, a nawet w pewnych przypadkach wykluczyć z diety dziecka wyżej wymienione produkty. Może to pozytywnie wpłynąć nie tylko na jego stan, ale również pomoże zapobiec próchnicy zębów, a także nadwadze.
Kwasy omega-3
Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe (NNKT) są nieodzowne do prawidłowego funkcjonowania komórek, podnoszą odporność ustroju oraz wpływają korzystnie na stan serca i naczyń krwionośnych. Ich wytworzenie w naszym organizmie nie jest możliwe, w związku, z czym muszą być dostarczane wraz z pożywieniem. Należy do nich grupa kwasów omega-3 (kwas eikozapentaenowy- EPA, kwas dokozaheksaenowy - DHA, kwas alfa-linolenowy - ALA), które są pozyskiwane z ryb morskich (makrela, sardynki, śledź, łosoś, tuńczyk), jak również z pewnych nasion i olejów roślinnych. Przy czym w tych ostatnich występują głównie kwasy omega-6 (zwłaszcza kwas linolowy). Podaż tych dwóch grup związków powinna być zrównoważona tj. kwasy omega-3 powinny być spożywane w większej ilości niż omega-6.
W badaniach stwierdzono, że niedobory kwasów omega-6 mogą sprzyjać powstawaniu objawów ADHD, ponieważ związki te pełnią wiele funkcji w mózgu. Wpływają m.in. na właściwy transport neuroprzekaźników: dopaminy i serotoniny oraz wspomagają komunikację pomiędzy komórkami mózgowymi. Zarówno ADHD jak również niedobór kwasów omega-3 objawiają się wzmożonym pragnieniem i zwiększonym oddawaniem moczu.
Kwasy omega-3 można dostarczyć w odpowiedniej ilości, podając dziecku ryby morskie przynajmniej 2-3 razy w tygodniu, bądź suplementować odpowiednimi preparatami poleconymi przez lekarza.
Składniki mineralne i witaminy
U dzieci z nadpobudliwością i zaburzeniami koncentracji uwagi bardzo często występują deficyty takich składników jak: cynk, żelazo, magnez i witamina B6.
Cynk jest pierwiastkiem spełniającym w organizmie funkcję katalizatora oraz składnikiem wielu enzymów. Uczestniczy w syntezie białek, kwasów nukleinowych oraz podziałach i powstawaniu nowych komórek. Jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu. Aktywuje hormon - tymulinę – nieodzowną do właściwego funkcjonowania systemu immunologicznego. Wpływa na enzym – dysmutazę ponadtlenkową, który wykazuje silne zdolności przeciwutleniające, ograniczając działanie wolnych rodników. Jego dobrym źródłem są: mięso i jego przetwory, mleko i jego przetwory, pełnoziarniste pieczywo i produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, jaja, warzywa i owoce.
Żelazo jest transporterem tlenu w organizmie, jako składnik hemoglobiny oraz mioglobiny. Jego niedobory mogą prowadzić do osłabienia zdolności zapamiętywania i kojarzenia oraz słabszego rozwoju psychicznego u dzieci. Deficytowi żelaza można zapobiec spożywając takie produkty jak: mięso i jego przetwory (wątroba, nerki, serce), drób, ryby. Źródłem żelaza niehemowego są przetwory zbożowe z pełnego przemiału, warzywa zielone, pietruszka korzeń, boćwina, buraki, brukselka. Ich połączenie z produktami zawierającymi witaminę C zwiększy przyswajalność tego pierwiastka.
Magnez jest makroelementem potrzebnym do funkcjonowania układu nerwowego. Reguluje wymianę wewnątrz-zewnątrzkomórkową, wpływając na czynność serca i działanie komórek nerwowych. Bierze udział w wytwarzaniu energii, przemianie węglowodanów oraz tworzeniu przeciwciał. Jest składnikiem warunkującym właściwą pobudliwość nerwowo-mięśniową oraz metabolizm kości i stawów. Dobrym źródłem magnezu są zielone rośliny, gdyż jest on składnikiem chlorofilu (np. sałata, jarmuż, brokuły, brukselka), jak również kiełki zbóż, produkty pełnoziarniste, nasiona roślin strączkowych, kukurydza, banany, orzechy, migdały, kakao i czekolada.
Witamina B6 jest niezbędna do syntezy hormonów: serotoniny i dopaminy, warunkujących prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Uczestniczy w przemianach tłuszczów, białek i węglowodanów. Niedobór tego składnika ogranicza syntezę hemoglobiny, kwasów nukleinowych, białek ustrojowych oraz przeciwciał. Objawia się m.in. zwiększoną pobudliwością nerwową, drętwieniem rąk i stóp, zmianami na skórze oraz wypadaniem włosów. Cynk możemy do organizmu dostarczyć z taką żywnością jak: drożdże, kiełki pszenicy, nasiona roślin strączkowych, otręby pszenne, orzechy, wieprzowina, mleko i jaja.
W przypadku suplementacji diety dziecka z ADHD minerałami i witaminami należy pamiętać, że wprawdzie przyjmowanie suplementów pomoże zapobiec niedoborom, jednak jeszcze nie potwierdzono ich korzystnego wpływu na objawy choroby. Nadmierna podaż tych składników jest niewskazana.
Żywność przetworzona
Już od wielu lat naukowcy badają czy sztuczne barwniki, aromaty oraz środki konserwujące występujące w wysokoprzetworzonej żywności mogą przyczyniać się do nadpobudliwości oraz innych symptomów ADHD. Ich oddziaływanie może być różne w zależności od stopnia wrażliwości organizmu dziecka, która jest kwestia indywidualną. Rodzice powinni wyeliminować z diety dziecka na okres kilku tygodni wszystkie możliwe źródła syntetycznych barwników i aromatów: słodycze, żywność wysokoprzetworzoną, kolorowe napoje i barwione przetwory zbożowe, obserwując jednocześnie czy objawy ADHD ulegną złagodzeniu. Po wykluczeniu z diety produktów przetworzonych stan dziecka może się poprawić, ale nie jest to regułą.
Na podstawie dotychczasowych wyników badań określono, że szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci mogą mieć następujące barwniki: E-102 tartrazyna, E-104 żółcień chinolinowa, E-110 żółcień pomarańczowa, E-122 azorubina/karmoizyna, E-124 Pąs 4-R, E-129 czerwień allura.
Alergeny
U dzieci z nadpobudliwością i zaburzeniami koncentracji uwagi częściej niż u dzieci zdrowych występuje reakcja alergiczna na alergeny obecne w: mleku, czekoladzie, pomarańczach, pszenicy, drożdżach, soi, orzechach i jajach. Objawy obejmują: infekcje uszu oraz górnych dróg oddechowych, opuchliznę twarzy oraz zaczerwienienie wokół oczu, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, wysypkę, astmę, bóle głowy oraz moczenie w nocy. Warto wykluczać osobno i po kolei, poszczególne alergeny z diety dziecka, zawracając przy tym uwagę czy wpłynęło to pozytywnie na jego zachowanie. U dużej liczby dzieci z ADHD stwierdzono nadwrażliwość na salicylany, które występują powszechnie w żywności. W związku z tym ograniczenie ich podaży powinno się odbywać pod ścisłym nadzorem dietetyka.
Podsumowując:
Zalecenia żywieniowe dla dziecka z nadpobudliwością i zaburzeniami koncentracji uwagi obejmują ograniczenie spożycia cukru i żywności przetworzonej, zwiększenie podaży kwasów omega- 3 oraz cynku, żelaza, magnezu i witaminy B6. Należy obserwować zachowanie dziecka po zjedzeniu produktów zawierających alergeny. Poza tym należy zadbać o regularne spożywanie posiłków, pamiętając w szczególności o wartościowym śniadaniu. Ważny też jest codzienny wysiłek fizyczny, który pomoże zużyć nadmiar energii.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Bezglutenowa kuchnia
