Elementy psychologii w żywieniu niemowląt i małych dzieci
Autor: Aleksandra Szewczyk
Sposób odżywiania jest jednym z najważniejszych czynników determinujących zdrowie człowieka. Żywienie dziecka w okresie płodowym i wczesnego dzieciństwa ma wpływ na jego zdrowie w późniejszym okresie życia.
Narządem, który decyduje o potrzebie jedzenia lub odczuciu sytości oraz powoduje odczuwanie satysfakcji lub niechęci związanych ze spożywaniem pokarmów jest mózg. Mózg wraz z układem nerwowym tworzą ,,nierozerwalną” całość. Aby te elementy mogły prawidłowo funkcjonować powinno się dostarczyć organizmowi odpowiednią ilość składników odżywczych.
Bardzo istotna dla funkcjonowania układu nerwowego jest podaż witaminy B₁(tiaminy). Jej działanie polega na zapobieganiu gromadzeniu się substancji toksycznych, co z olei ogranicza powstawanie uszkodzeń komórek nerwowych. Prawidłowe funkcjonowanie tych struktur warunkuje także dostarczanie z dietą odpowiedniej ilości kwasu foliowego i witaminy B₁₂. Obecność tych związków jest konieczna do rozwoju układu nerwowego u płodu. Niedobór folianów może być przyczyną wystąpienia u dziecka rozszczepienia podniebienia (zajęcza warga) lub wady WCN (wada cewy nerwowej). Za sprawne funkcjonowanie układu nerwowego odpowiedzialne są także witaminy przeciwutleniające – E i C, kwasy tłuszczowe Ω - 3 i składniki mineralne (wapń, żelazo, potas).
Okres życia płodowego jest czasem fizycznego, a także psychicznego rozwoju dziecka. Pod koniec 3-go miesiąca ciąży można zaobserwować ruchy dziecka, których nie wykonuje ono pod wpływem bodźców zewnętrznych. Jest to jego ,,własna” aktywność fizyczna. W tym okresie zaczyna także używać mięśni, które po przyjściu na świat będą mu służyły do chwytania, ssania (podnoszenie górnej wargi) i wydawania dźwięków. W tym okresie u dziecka zaczynają także funkcjonować mechanizmy odpowiadające za odbiór wrażeń smakowych. Dziecko połyka wody płodowe i reaguje na ich smak.
Niezwykle ważny dla noworodka jest kontakt z matką. Bliskość fizyczna, m.in. podczas karmienia jest dla dziecka bogatym źródłem wrażeń i jest konieczna dla zapewnienia jego prawidłowego rozwoju emocjonalnego. Najlepszym rodzajem pokarmu dla noworodka jest mleko matki. Zawiera ono składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach, w pełni pokrywając zapotrzebowanie dziecka na te składniki. Praktykowanie karmienia piersią powoduje wzmocnienie więzi matki z dzieckiem. U dzieci karmionych naturalnie odnotowuje się lepszy rozwój funkcji poznawczych, niż u tych, które są karmione sztucznie. Intensywność, z jaką ten proces zachodzi zależy od czasu karmienia piersią.
Jak rozpoznać czy niemowlę chce jeść?
O tym, że dziecko jest głodne świadczyć może wystąpienie objawów zaniepokojenia, tj. płacz czy ssanie palca. Odruch ssania występuje po raz pierwszy w 3-cim tygodniu życia. Jest to odruch warunkowy, pojawiający się gdy dziecko jest ułożone ,,w pozycji karmienia”. Na efektywność karmienia ma także wpływ samopoczucie matki. W sytuacji, gdy kobieta jest zaniepokojona dziecko odczuwa negatywne emocje, co ma niekorzystny wpływ na jego rozwój. Nie należy budzić niemowlęcia gdy wydaje nam się, że nastała pora karmienia i już powinno być głodne. Niewłaściwe jest także zmuszanie niemowlęcia do jedzenia większych ilości pokarmu niż tego chce. Ta sama zasada dotyczy karmienia starszych dzieci. Bywa, że ze względu na wyczulone zmysły smaku i węchu dzieci okazują niechęć do spożywania niektórych pokarmów. Grymaszenie podczas posiłków i wykazywanie braku zainteresowania jedzeniem może występować na pewnych etapach rozwoju dziecka. Zwykle jest to sytuacja przejściowa i nie należy się nią zbytnio przejmować. Dobrym rozwiązaniem wtedy jest zastąpienie nielubianego produktu innym z tej samej grupy produktów żywnościowych, np. brukselkę kapustą lub kalarepą. Wszelkie próby zmuszania dziecka do jedzenia (szantaż, przekupstwo)nie powinny mieć miejsca. Mogą bowiem spowodować kształtowanie się u dziecka złych nawyków żywieniowych oraz mieć negatywny wpływ na zachowania związane z innymi sferami życia. Tego rodzaju postępowanie rodziców wpływa niekorzystnie na kształtowanie się osobowości młodego człowieka.
Jednym z elementów żywienia dzieci jest pokrycie zapotrzebowania na płyny. Podaż odpowiedniej ilości napojów jest szczególnie ważna w przypadku dzieci wykazujących dużą aktywność fizyczną. Ważne jest także, aby dzieci, zwłaszcza chodzące do szkoły zaopatrzyć w drugie śniadania. Głód i pragnienie nasilają bowiem uczucie zmęczenia, obniżają zdolność koncentracji i przyczyniają się do popełniania błędów na zajęciach w szkole. Dzieci biorące udział w lekcjach WF-u powinny po ich zakończeniu wypijać ok. 0,5l płynu. Niedostateczna ilość płynów może powodować zaburzenia metabolizmu, w tym ośrodkowego układu nerwowego. Przyczynia się to także do zagęszczania moczu i żółci oraz powstawania zaparć. Z kolei występowanie zaparć wywołuje u dziecka strach przed oddawaniem stolca, gdyż wiąże się to z odczuwaniem bólu. Aby zapobiegać występowaniu tej dolegliwości należy podawać dziecku odpowiednią ilość płynów doustnych. Najlepiej, aby były one niegazowane, jak najbardziej naturalne, tj. woda, soki, kompoty. Zaleca się także zwiększenie podaży mleka i produktów mlecznych, w tym szczególnie napojów fermentowanych (jogurty, kefiry, koktajle mleczne). Z nabiału wskazane jest spożywanie: serów żółtych, twarogów, fety, mozarelli i serów topionych. Bardzo istotne jest, aby dieta dziecka, u którego występują zaparcia obfitowała w produkty bogate w błonnik pokarmowy (owoce, warzywa, pieczywo z mąki z pełnego przemiału). Zalecenia żywieniowe w tym przypadku obejmują także ograniczenie spożycia słodyczy, produktów typu fast food. Wskazane jest zastępowanie tłuszczów zwierzęcych tłuszczami roślinnymi.
Okres dzieciństwa to czas kształtowania nawyków żywieniowych na całe życie. Rodzice powinni więc szczególnie w tym okresie życia dziecka zadbać, aby otrzymywało ono posiłki urozmaicone i w regularnych odstępach czasu oraz aby spożywało je w spokojnej atmosferze. Należy także mieć na uwadze fakt, że w tym okresie dzieci obserwują zachowania rodziców i naśladują je.
mgr inż. Aleksandra Szewczyk
Technolog żywności
Przeczytaj także: Pomysły na śniadania bez chleba
