Nadczynność tarczycy a dieta

Autor: Sabina Grygierek

Nadczynność tarczycy to niebezpieczna choroba, o której mówi się, że jest udziałem blisko dwóch procent populacji świata. Bardzo ważna jest świadomość tego, jak poważne konsekwencje mogą pociągać za sobą problemy z tarczycą. Nie należy ignorować objawów chorobowych, jak robi to większość ludzi a także i lekarzy. „Pacjenci” często przyzwyczajają się do pewnych niedogodności i uczą się z nimi żyć nie szukając ich źródeł, to zaś może owocować wyjątkowo poważnymi konsekwencjami. Warto podejść do problemu nadczynności z większym zaangażowaniem.

Nadczynność tarczycy to zespół zaburzeń spowodowanych nadmierną ilości hormonów wydzielanych przez tarczycę.
Tarczyca wytwarza trzy hormony: trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę. Choć to bardzo mały gruczoł (waży zaledwie 30-60g) to odgrywa bardzo istotną rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego, krążenia oraz ruchu. Decydują również o poziomie syntezy białek oraz stopniu zużywania tlenu w komórkach i gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu.

Nadczynność tarczycy powoduje przyspieszenie pracy innych narządów, np. serca, wątroby. Wzmaga przemianę materii, intensyfikuje ruchy jelit, powodując biegunki, więc zaczyna się nadmiernie chudnąć. Poza tym nadczynność tarczycy zwiększa napięcie emocjonalne człowiek staje się bardziej nerwowy.

Najczęstsze objawy nadczynności tarczycy:

• Spadek wagi

Łączy się z szybkim spalaniem kalorii. Chory jest bez przerwy głodny, zdarza się, że je również w nocy, ale i tak chudnie, i to dużo: od kilku do 30 kilogramów w ciągu niewielu miesięcy.

• Biegunki

Są związane z bardzo szybką przemianą materii. Wypróżnienia mogą się zdarzać nawet trzy razy dziennie.

• Nadwrażliwość na ciepło i nadmierna potliwość

Przyspieszona przemiana materii sprawia, że organizm wytwarza więcej ciepła i musi je odprowadzić. Stąd nasilone pocenie się. Osoby z nadczynnością tarczycy źle znoszą wysokie temperatury. Zimą chodzą w cienkich płaszczach i nieustannie wietrzą pokoje.

• Drażliwość, nerwowość

Osoby są wiecznie rozdrażnione, źle przyjmują wszelkie uwagi, bez powodu wpadają w złość. Trudno im się skoncentrować na jednym zadaniu.

• Kołatanie serca - bardzo szybkie bicie

Może być niebezpieczne, zwłaszcza u ludzi starszych, u których przekształca się w migotanie przedsionków, prowadzące do niewydolności serca.

• Duszność

Pojawia się nawet po niewielkim wysiłku fizycznym. Nasila dolegliwości przy astmie i chorobach płuc.

• Drżenie rąk

Bardzo krępujące. Kiedy trudno utrzymać w ręku łyżkę, włożyć klucz do zamka, napisać coś czytelnie, chory szuka pomocy u neurologa, obawiając się choroby Parkinsona.

• Osłabienie mięśni, najczęściej nóg

Ciężko wchodzić po schodach czy wstawać z fotela bez wspierania się na rękach.

• Nieregularne miesiączki u kobiet

Zwykle bywają skąpe lub całkowicie zanikają.

• Dolegliwości skórne

Na podudziach i stopach pojawiają się czerwone, mocno swędzące plamy. Nogi nad kostkami bywają mocno opuchnięte. Skóra swędzi. Włosy robią się rzadkie, cienkie i sztywne, trudno je ułożyć lub zakręcić. Paznokcie są łamliwe, mają nierówną powierzchnię i czasem zmieniony kolor.

• Łzawienie

Z reguły przy wietrze i ostrym świetle. Chory odczuwa ból, pieczenie oczu (piasek pod powiekami), widzi obraz zamazany lub podwójny. Pod oczami pojawiają się worki.

• Wole

Sygnalizuje zaawansowane stadium nadczynności tarczycy.

Najprościej stwierdzić nadczynność tarczycy, wykonując analizę krwi i oznaczenie poziomu hormonów T3, T4 oraz TSH (tyreotropiny) - hormonu przysadki mózgowej stymulującego pracę tarczycy. Wysoki poziom we krwi hormonów tarczycy T3 lub T4 lub wolnych hormonów (fT3 i fT4) wskazuje na nadczynność. Jest ona wtórna lub pierwotna w zależności od tego, czy powstała w wyniku zwiększonego czy zmniejszonego stężenia TSH. Należy również sprawdzić obecność ewentualnych przeciwciał przeciwtarczycowych we krwi. Jeśli zostanie stwierdzona ich obecność, wskazuje to na autoimmunologiczny charakter choroby. W wyniku nadmiernej produkcji hormonów często tworzą się guzki – „zimne” (nie produkujące hormonów) i „gorące” (aktywne). I jedne, i drugie grożą zezłośliwieniem (głównie aktywne). Lekarz może zlecić wykonanie USG, scyntygrafii lub biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC), a także prześwietlenie klatki piersiowej. Badania te pozwalają określić rodzaj i rozmiary guzków. Biopsja daje odpowiedź na pytanie, czy guzki są złośliwe, czy nie. Zdjęcie RTG pokazuje, czy tarczyca rozrasta się w stronę tchawicy. Wtedy tworzy tzw. wole zamostkowe, niewidoczne, ale utrudniające oddychanie.

Podstawowym sposobem leczenia nadczynności tarczycy jest farmakologia. Jednak można wspomóc jej działanie poprzez odpowiednią dietę, która ma na celu dostarczyć organizmowi zwiększonej ilości energii, białka i witamin.

Główne zasady diety:

• Energia

Przy średnim nasileniu choroby zaleca się zwiększenie energii o 15-25% w stosunku do normy zapotrzebowania na energię dla osoby zdrowej. Gdy występuje silna nadczynność, należy ilość energii zwiększyć o 50-80%.

• Białko

Zastosowanie diety bogato białkowej jest konieczne z powodu zwiększonych procesów rozpadu białka. Zaleca się dostarczenie 1,5-2 g tego składnika na kg masy ciała( średnio od 110 do 130g). Około 2/3 zapotrzebowania powinno być pochodzenia zwierzęcego: mleko, kefiry, jogurty i sery twarogowe, jaja, chude gatunki mięs (drób, wołowina, cielęcina), chude wędliny (drobiowe, polędwica, szynka), chude gatunki ryb, takie jak dorsz, sandacz czy szczupak są również bardzo dobrym źródłem białka.

• Tłuszcz

W diecie osób z nadczynnością tarczycy należy ograniczyć ilość spożywanego tłuszczu. Jego zawartość w dziennym jadłospisie nie powinna przekraczać 70g. Najlepszym źródłem tłuszczu są oleje roślinne. Powinno się zrezygnować z produktów pochodzenia zwierzęcego takich jak: smalec, łój, bekon, boczek, podroby i wędliny podrobowe, konserwy.

• Witaminy

Wzrasta również zapotrzebowanie na witaminy, a w szczególności: witaminę A, C, B1. Najlepszymi źródłami witaminy C są: natka pietruszki, papryka czerwona, brokuły, szpinak, owoce cytrusowe i jagodowe. Bogate w witaminę A są: morele, suszone śliwki, dynia, marchew, szpinak i sałata. Źródłem witaminy B1 powinny być przede wszystkim produkty zbożowe, mleko i jego przetwory, jaja, ryby.

• Składniki mineralne

W diecie szczególnie należy zwrócić uwagę na wapń, którego zapotrzebowanie wzrasta u osób z nadczynnością tarczycy. Mleko i przetwory mleczne są świetnym jego źródłem.

• Sposób przygotowywania posiłków

W przypadku występowania biegunek zaleca się dietę lekko strawną. Należy wówczas unikać potraw smażonych, tłustych. Niepożądane są również produkty wzdymające oraz drażniące przewód pokarmowy, takie jak kapusta, brukselka, groch, soja, orzechy, migdały, kasze gruboziarniste. Często zaleca się rezygnację z ostrych przypraw, takich jak pieprz, chili, papryka, na korzyść łagodnych takich jak: wanilia, koper, kminek, pietruszka, sok z cytryny, cynamon.

• Techniki kulinarne:

- gotowanie w wodzie i na parze,
- duszenie bez obsmażania,
- pieczenie we folii.

Zwiększone zapotrzebowanie na składniki pokarmowe przyczynia się do konieczności wykluczenia z diety produktów, które dostarczają pustych kalorii i są ubogie w składniki mineralne, takie jak: słodycze, ciasta, chipsy, słone paluszki. Należy je zastąpić budyniami, galaretkami z owocami, przecierami i sałatkami owocowymi.

Z powodu niekorzystnego działania kofeiny na układ krwionośny powinno się ograniczyć spożycie kawy, mocnych herbat i coca-coli.

Nasilenie biegunek wymusza zastosowanie diety półpłynnej, opartej na kleikach, przyrządzanych na ryżu lub kaszy manny, gotowanych na mleku lub wodzie z dodatkiem soli. Kaszę należy długo gotować ( nawet 2-3 h) celem wypłukania skrobi. W kolejnym etapie urozmaicić jadłospis można, włączając produkty, takie jak: jajko na miękko, gotowane ziemniaki purre, gotowane tradycyjnie lub na parze rozdrobnione mięso (chude gatunki: cielęcina, drób - kurczak lub indyk bez skóry).

mgr inż. Sabina Grygierek
Dietetyk

Przeczytaj także: Niedoczynność tarczycy a dieta