Jedz tymianek…

Autor: Edyta Kuzara

Tymianek pochodzi z terenów Europy Środkowej i Południowej oraz Bałkanów i Kaukazu. Dużym uznaniem cieszył się już wśród greckich lekarzy epoki antycznej, którzy stosowali go jako lek na dolegliwości żołądkowe oraz infekcje dróg oddechowych. Do naszej części Europy tymianek zawitał razem z zakonami benedyktynów, którzy uprawiali go w przyklasztornych ogródkach. Głównymi producentami tego ziela są obecnie: Hiszpania, Francja, Włochy, Bułgaria, Europa Wschodnia, Wschodnia Afryka oraz Ameryka Północna.

Dwie główne odmiany tymianku to: tymianek właściwy (thymus vulgaris) i macierzanka piaskowa (thymus serpyllum). Pierwszy z nich, zwany inaczej tymiankiem pospolitym lub macierzanką włoską, posiada ostry, korzenny smak z lekką nutą goździkową. Natomiast macierzanka piaskowa ma mniej wyrazisty aromat, o wyczuwalnej nucie cytrynowej. Silniejszym smakiem podobnym do cytryny charakteryzuje się tymianek cytrynowy, który jest spokrewniony z tymiankiem właściwym. Oba najlepiej gotować z potrawą, gdyż dopiero pod wpływem wysokiej temperatury całkowicie rozwijają swój aromat. Tymianek dostępny jest zwykle w formie suszonej, jako „tymianek otarty” – w tym celu wysuszone pędy ociera się na sicie o małych oczkach o średnicy kilku milimetrów. Warto jednak posadzić to ziele w przydomowym ogródku, bądź w doniczce z ziemią w kuchni, gdyż świeży tymianek wykazuje silniejsze właściwości prozdrowotne.

Tymianek doskonale wzbogaca smak wieprzowiny, wołowiny, drobiu oraz sosów, a także dań z grilla, zawiesistych zup, potraw warzywnych i z nasion roślin strączkowych. Świetnie komponuje się z pomidorem i jego przetworami, a także z serem białym i żółtym oraz jajkami.

Skład i właściwości prozdrowotne tymianku

Tymianek zawiera wiele składników bioaktywnych, wykazujących liczne właściwości prozdrowotne. W suszonym zielu występuje od 3,5 do 5,4% olejku eterycznego, w którym obecnych jest 20-50% pochodnych fenolowych dwóch substancji - tymolu oraz karwakrolu, a także takie związki jak: borneol i jego octan, cymen, pinen, cyneol, linalol i jego octan. W tymianku występują takie antyoksydanty jak: zeaksantyna, luteina, apigenina oraz luteolina. Wśród innych składników tymianku można wyróżnić: garbniki (do 10%), flawonoidy, saponiny, substancje gorzkie, kwasy polifenolowe (kawowy i chlorogenowy) oraz trójterpenoidy (kwas ursolowy i oleanolowy), a ponadto związki mineralne ze znaczną ilością litu.

Ze względu na wysoką zwartość związków wskazujących silne właściwości antyoksydacyjne (m.in. polifenole, trójterpenoidy) tymianek uznano za roślinę o najwyższym potencjale antyoksydacyjnym (zdolności do „unieszkodliwiania” wolnych rodników) wśród wszystkich ziół. Witaminy i minerały tymianku są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jego liście mogą stanowić źródło: potasu, żelaza, wapnia, manganu, magnezu oraz selenu. Potas jest bardzo istotnym składnikiem komórek oraz płynów ustrojowych, wspomagającym pracę serca oraz normalizującym ciśnienie tętnicze krwi. Mangan jest wykorzystywany przez organizm jako kofaktor (czynnik aktywujący) - enzymu o właściwościach antyoksydacyjnych – dysmutazy ponadtlenkowej, a żelazo jest konieczne do wytworzenia czerwonych krwinek. Ziele tymianku może również dostarczyć witamin z grupy B, beta-karotenu, witaminy A, witaminy K, witaminy E, witaminy C oraz kwasu foliowego. Spożycie tymianku może pokryć dzienne zapotrzebowanie na witaminę B6 w 27%. Pirydoksyna utrzymuje stężenie neurotransmitera GABA w mózgu na stałym poziomie, wpływając tym samym na sprawne funkcjonowanie tego organu. Witamina C zwiększa odporność organizmu na czynniki wywołujące infekcje oraz „zmiata” wolne rodniki, działające pro-zapalnie. Witamina A jest substancją rozpuszczalną w tłuszczu i antyoksydantem niezbędnym do utrzymania właściwego stanu narządu wzroku, a także membran komórkowych oraz skóry. Spożywanie produktów naturalnie zwierających witaminę A oraz beta-karoten obniża ryzyko zachorowania na nowotwory m.in. wątroby.

Wyciągi wodne ziela tymianku posiadają działanie wykrztuśne, stymulując wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych. Są jedną z części składowych preparatów stosowanych przy kaszlu, wzmacniających układ nerwowy i pobudzających produkcję żółci przez woreczek żółciowy. Obecne w tymianku związki gorzkie wpływają korzystnie na trawienie oraz przyswajanie składników odżywczych z pożywienia, łagodzą skurcze przewodu pokarmowego oraz stymulują wydzielanie soku żołądkowego. Tymol z tymianku często występuje w preparatach do płukania jamy ustnej i gardła, a także niektórych kosmetykach przeznaczonych do cery trądzikowej, gdyż posiada silne właściwości antybakteryjne. W badaniach wykazano, że po jego podaniu wzrasta stężenie kwasu dokozaheksaenowego (DHA) w mózgu, nerkach oraz sercu, który wpływa niezwykle korzystnie na czynność każdego z tych organów. Lotne składniki olejków eterycznych tymianku hamują wzrost patogennej mikroflory np. Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis oraz Escherichia coli.

Uwaga!

Spożycie tymianku zwykle nie wywołuje niepożądanych objawów, przy czym jego olejki eteryczne mogą podrażniać nabłonek i skórę, wywołując reakcję alergiczną u bardziej wrażliwych osób. Preparaty zawierające olejki eteryczne tymianku oraz samo ziele nie są zalecane kobietom w ciąży, gdyż mogą wykazywać działanie moczopędne. Nie powinny spożywać go również osoby cierpiące na wrzody żołądka oraz refluks, gdyż pobudza wydzielanie soku żołądkowego.

Przepisy na potrawy z tymiankiem (należy pamiętać, że tymianek posiada intensywny smak, dlatego do potraw dodaje się go niewiele):

RYBA Z TYMIANKIEM PIECZONA W FOLI

300 g filetów z ryby (dowolnej)
sok z cytryny, sól, pieprz cytrynowy
tymianek (najlepiej świeży)
olej słonecznikowy, folia aluminiowa

Filety z ryby wypłukać w wodzie, skropić sokiem z cytryny, natrzeć szczyptą pieprzu cytrynowego oraz tymiankiem, a następnie posolić. Folię posmarować olejem słonecznikowym i owinąć nią filety. Piec rybę w piekarniku w temp. ok. 200 °C przez ok. 30 min.

KOTLECIKI JĘCZMIENNE Z TYMIANKIEM

200 g płatków jęczmiennych
2 szklanki bulionu warzywnego
drobno pokrojona papryka czerwona (ilość wg uznania)
cebula, ząbek czosnku
strata marchewka (wg uznania)
tymianek, sól

Pokroić drobno cebulę, paprykę oraz zetrzeć marchewkę. Składniki zagotować z bulionem. Dodać zmiażdżony ząbek czosnku, a następnie płatki jęczmienne. Gotować, aż do uzyskania gęstego kleiku. Pozostawić go aż do spęcznienia. Dodać soli do smaku (jeżeli trzeba) i tymianku, dokładnie wymieszać. Masę jęczmienną nabierać na łyżkę i formować kotleciki (gdy kleik jest zbyt rzadki można go zagęścić np. bułką tartą najlepiej z grahamki). Piec uformowane kotleciki na posmarowanej tłuszczem blasze przez ok. 25 min w temperaturze ok. 180 °C.

Kotleciki można podawać, jako danie samodzielne np. z sosem pieczeniowym, albo jako dodatek do dań mięsnych, rybnych lub nasion roślin strączkowych.

KNEDLE TWAROGOWE Z TYMIANKIEM

4-5 małych bułek grahamek
250 g twarogu
tymianek
jajo
sól
80 g kleiku jęczmiennego
80 g mąki pszennej pełnoziarnistej
szklanka mleka

Bułki wysuszyć, a następnie namoczyć w mleku. Do wyciśniętych z mleka bułek dodać jajko, szczyptę soli, tymianek, roztarty twaróg (bez grudek), kleik jęczmienny oraz mąkę pełnoziarnistą. Z powstałej gęstej masy gęstej uformować knedle, które należy gotować 20 min na małym ogniu w osolonej wodzie.

Knedle najlepiej podawać, jako danie samodzielne np. z sosem pieczarkowym.

SMACZNEGO !

mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk

Przeczytaj także: Złoto kukurydzy