Atopowe zapalenie skóry a dieta

Autor: Sabina Grygierek

Co to jest Atopowe Zapalenie Skóry

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła i nawrotowa choroba skóry o podłożu alergicznym. Charakteryzuje się występowaniem intensywnego świądu, suchością skóry oraz okresowo mogą występować zmiany zapalne i wysiękowe. AZS to jedna z najczęściej występujących chorób skóry wieku dziecięcego. Chorobie może towarzyszyć astma lub katar sienny. Symptomy atopowego zapalenia skóry u niemowląt i małych dzieci pojawiają się głównie na twarzy, tułowiu, pośladkach i kończynach.

Przyczyny

Przyczyna atopowego zapalenia skóry jest nieznana, ale wiele wskazuje na połączenie wrodzonej skłonności do nadwrażliwości skóry z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. To właśnie od mikroflory jelitowej, czyli bakterii zasiedlających przewód pokarmowy, zależy prawidłowy rozwój układu immunologicznego, w szczególności w okresie noworodkowo-niemowlęcym. Mikroflora jelitowa pobudza rozwój układu limfatycznego powiązanego z przewodem pokarmowym – jest to tak zwany układ GALT. Układ ten jest integralną częścią układu immunologicznego błon śluzowych, które spełniają ważną funkcję w organizmie. Jest to pierwsza linia obrony organizmu przed szkodliwymi czynnikami. Ponadto błony śluzowe mają kluczowe znaczenie dla rozwoju właściwej reakcji organizmu na działanie czynników zewnętrznych.

Według danych statystycznych aż 10-20% niemowląt cierpi na atopowe zapalenie skóry. Z tej grupy 10-20% dzieci ma astmę, a 80% nieżyt alergiczny. Badania wykazały, że przyjmowanie preparatów ze szczepem bakterii Lactobacillus przez kobiety, które miały w rodzinie przypadki atopowego zapalenia skóry oraz podawanie noworodkom probiotyków zmniejsza ryzyko wystąpienia AZS aż o 50%. Stosowanie probiotyków może mieć działanie antyalergiczne. Jednocześnie probiotyki pobudzają komórki o właściwościach przeciwzapalnych. Co ważne, probiotyki modulują skład mikroflory, dzięki czemu mają pozytywny wpływ na kształtowanie ekosystemu jelitowego. Badania wykazały, że podawanie dzieciom probiotyków w ciągu dwóch pierwszych lat życia, gdy kształtuje się ekosystem jelitowy, powoduje rozwój mechanizmów antyalergicznych. Przeprowadzone badania wykazały, że bariera jelitowa u osób z atopowym zapaleniem skóry jest rozluźniona. W związku z tym istnieje ryzyko zwiększenia przepuszczalności alergenów. Bakterie ze szczepu Lactobacillus mogą poprawiać szczelność bariery jelitowej, pobudzać wydzielanie śluzu, a także korzystnie wpływać na zachowanie równowagi mikrobiologicznej oraz immunologicznej w organizmie.

Jedną z głównych cech AZS jest genetyczna skłonność do atopii. Atopia jest dziedzicznie uwarunkowana predyspozycją do nadmiernej syntezy przeciwciał IgE w odpowiedzi na kontakt z alergenem powszechnie występującym w środowisku. Lekarze dzielą przyczyny tej choroby na: genetyczne, immunologiczne i środowiskowe. Choroba ta często występuje rodzinnie. Gdy mama i/lub tata są alergikami, istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko też będzie.

Na rozwój choroby wpływają czynniki środowiskowe, takie jak alergeny, zanieczyszczenie powietrza, wody, żywności, infekcje wirusowe i bakteryjne oraz substancje chemiczne powszechnego użytku, środki drażniące, takie jak mydła, rozpuszczalniki, konserwanty, detergenty. Czasami reakcje alergiczne może wywołać słońce lub wiatr. Do alergenów wziewnych powodujących wyprysk można zaliczyć roztocza kurzu domowego, pleśnie, pyłki, sierść zwierząt, najczęściej kota czy psa. Do najbardziej uczulających produktów spożywczych należą: nabiał ( głównie mleko krowie), jajka, orzechy, ryby i owoce morza.

Główne alergeny wśród produktów spożywczych to:

- mleko i produkty mleczne: masło, margaryna, sery, jogurty, kefiry, śmietana itp.
- jaja kurze i produkty zawierające je.
- soja
- produkty zbożowe zawierające gluten
- orzechy arachidowe, włoskie, ziemne itd., kakao
- owoce i warzywa
- ryby, skorupiaki
- miód
- konserwanty, barwniki

W latach sześćdziesiątych XX wieku zaledwie 5% społeczeństwa chorowało na atopowe zapalenie skóry (AZS). Od tego czasu liczba chorych dramatycznie rosła. W latach 70-tych wynosiła 9%, a w 90-tych już 14%. Obecne dane epidemiologiczne podają, że w niektórych krajach zachodnich już nawet co piąta osoba cierpi na atopowe zapalenie skory. W Polsce AZS występuje u ok. 5% dzieci w wieku 3-18 lat oraz u 1,4% dorosłych. W dużych miastach, takich jak Warszawa czy Łódź choroba ta dotyczy odpowiednio 9,5% i 9,1% populacji.

Jak rozpoznać Atopowe Zapalenie Skóry

Do najczęstszych objawów AZS należą: świąd, wysypka, suchość skóry, wysięk, zaczerwienienie skóry, plamy. Niekiedy pojawiają się pęcherze z wodnistą wydzieliną. Czasami może pojawić się nieswoisty wyprysk rąk i stóp - tak zwany wyprysk z podrażnienia.

U niektórych może pojawić się świąd po spoceniu się, zaostrzenie zmian po stresie. Objawom mogą towarzyszyć powiększone węzły chłonne. U 80% chorych występuje we krwi podwyższony poziom całkowitych przeciwciał klasy IgE. Poza tym występują wysokie stężenia tzw. swoistych IgE skierowanych przeciwko alergenom inhalacyjnym czy pokarmowym. Kolejną cechą, jest podwyższona liczba białych krwinek, co możemy sprawdzić wykonując morfologię krwi.
Podstawowym elementem diagnostyki jest obserwacja skóry. Bardzo często można zauważyć, że po zjedzeniu jakiegoś pokarmu nastąpiła wysypka, czy pogorszenie stanu skóry. Aby potwierdzić nasze podejrzenia należy zrobić testy skórne, które wykażą na jakie alergeny jesteśmy uczuleni. Badanie całkowitego IgE jest pomocne w diagnostyce i różnicowaniu choroby. Aczkolwiek prawidłowy poziom tych przeciwciał nie wyklucza w 100% atopowego zapalenia skóry. O aktywności i zaostrzeniu choroby świadczy jedynie pogarszanie się stanu skóry.

Czym może skutkować Atopowe Zapalenie Skóry

Atopowe zapalenie skóry jest w rzeczywistości chorobą całego człowieka. Przewlekły i uciążliwy świąd może wywoływać nerwowość i nadpobudliwość.
Niestety aż u 80% dzieci z atopowym zapaleniem skory w późniejszym wieku rozwija się astma oskrzelowa lub alergiczny nieżyt nosa.

Wiele osób z atopowym zapaleniem skóry staje się nosicielami gronkowca złocistego (Staphylococcus auerus). U 80% osób obecność tejże bakterii nasila powstawanie zmian skórnych. Świąd skóry i jej drapanie powoduje powstawanie sączących się zmian, które łatwo zasiedlane są przez gronkowca złocistego. Bakteria zaostrza stan zapalny, powodując pogorszenie wyglądu skóry i nasilenie świądu. Taka sytuacja bywa nazywana błędnym kołem atopowego zapalenia skóry. Dlatego tak istotne w postępowaniu z chorobą jest stosowanie emolientów, które poprawiają stan skóry oraz zmniejszają świąd, a także leczenie zakażeń bakteryjnych. Niestety z czasem dochodzi do stałej kolonizacji skóry tymi bakteriami.

Atopowe zapalenie skóry jest także związane z częstszymi zakażeniami wirusami skórnymi. Są to głównie wirusy z grupy Herpes czyli wirusy opryszczki, które u osób z AZS mogą występować w innych miejscach niż tylko okolice ust i warg jak to się zdarza u zdrowych osób. Inne częste choroby wirusowe atakujące atopików to mięczak zakaźny oraz brodawki zwykłe. Zmiany w mięczaku zakaźnym są wysoce zakaźne. Zmiany charakteryzują się powstawaniem niewielkich 2-3 milimetrowych guzków, z charakterystycznym wgłobieniem na szczycie oraz przeświecającą biała masą w środku. Wykwity można leczyć stosując substancje bezpośrednio na zmiany lub łyżeczkując guzki. Czasem leczenie nie jest potrzebne ponieważ mięczak może ustąpić samoistnie.

Leczenie

Podstawowe leczenie AZS obejmuje:

- nawodnienie skóry,
- optymalną pielęgnację skóry mającą na celu przywrócenie prawidłowej bariery skórnej poprzez regularne stosowanie emolientów (preparatów nawilżające i natłuszczające),
- rozpoznanie i unikanie czynników zaostrzających tj. drażniące materiały syntetyczne i wełna, mydło, gorąca woda, środki chemiczne, detergenty, żywność (mleko krowie, jaja kurze, gluten, soja, orzechy itp.),
- zmniejszanie świądu
- leczenie farmakologiczne
- stosowanie preparatów steroidowych

Wszystkie te elementy muszą być realizowane systematycznie i z zaangażowaniem, aby działania te przyniosły efekt.
Odpowiednie nawodnienie skóry polega przede wszystkim na stosowaniu umiarkowanie ciepłych kąpieli nawilżających trwających około 20-30 minut. Do kąpieli dodajemy środki zmiękczające skórę poprzez zatrzymywanie w niej wilgoci.
Kolejnym ważnym elementem w terapii jest stosowanie emolientów. Są to substancje w postaci maści i kremów, w których skład wchodzą głównie tłuszcze i kwasy tłuszczowe. Ich działanie polega na natłuszczeniu skóry, przez co zapobiegają parowaniu wody z jej powierzchni. Dodatkowo wchłaniają wilgoć z otoczenia dzięki czemu zapobiegają suchości skóry, która jest charakterystycznym i bardzo kłopotliwym elementem atopowego zapalenia skóry.

Opanowanie świądu- ten dokuczliwy objaw może bardzo negatywnie wpływać na psychikę chorego, powodując rozdrażnienie. W walce ze świądem największe znaczenie mają leki przeciwhistaminowe. U małych dzieci dodatkowo należy zadbać o ochronę przed drapaniem, chociażby poprzez krótkie obcinanie paznokci, a u niemowląt poprzez nakładanie miękkich rękawiczek na ręce.

Podstawą leczenia zmian wypryskowych jest zewnętrzne aplikowanie na skórę leków steroidowych. Stosuje się je łącznie z preparatami zmiękczającymi skórę. Należy pamiętać, że steroidów fluorowanych nie stosuje się na skórę twarzy, okolicę narządów płciowych zewnętrznych oraz w fałdach skórnych. Leki te nakłada się tylko na skórę zmienioną chorobowo, a silnie działające steroidy stosuje się w zaostrzeniach choroby i przez krótki czas (nie dłużej niż 3 tygodnie).

Poza leczeniem farmakologicznym bardzo ważna jest zmiana stylu życia. Warto tak zmienić swoje przyzwyczajenia, aby wyeliminować lub przynajmniej ograniczyć wpływ tych czynników, które doprowadzają do zaostrzenia atopowego zapalenia skóry. Unikać należy substancji drażniących (w tym silnych detergentów) oraz substancji na które dana osoba jest uczulona (w tym głównie alergenów pokarmowych u małych dzieci). Należy podejmować szybkie leczenie w przypadkach kiedy dochodzi do zakażeń skóry.

Podstawą leczenia przy alergii pokarmowej jest zastosowanie odpowiedniej diety. Na temat diety napiszę w kolejnym artykule.

mgr inż. Sabina Grygierek
Dietetyk

Przeczytaj także: Pieczywo funkcjonalne- dlaczego warto po nie sięgać