Analiza środków spożywczych pod względem zawartości żelaza
Autor: Edyta Kuzara
Niemowlęta przed wystąpieniem niedokrwistości chroni karmienie piersią, co najmniej do 6 miesiąca życia. Wprawdzie ilości żelaza w mleku matki są niewielkie (0,1 mg/100 ml), ale zostaje ono przyswojone przez organizm malucha aż w 50%. Niemowlę liczące 4-6 miesięcy posiada jeszcze około 300 mg żelaza w wątrobie, które zostało zgromadzone jeszcze przez płód w III trymestrze ciąży. Po skończeniu przez maluszka 6 miesiąca życia rezerwy te się wyczerpują, w związku z tym do jego diety trzeba wprowadzić inne pożywienie, w kolejności zgodnej ze schematem żywienia.
Niemowlę czasami nie może być jednak karmione w sposób naturalny. W żywieniu sztucznym mleko modyfikowane następne, podawane od 5 miesiąca życia, zwykle jest wzbogacane w żelazo. Wprowadzenie do diety niemowlęcia produktów innych niż mleko w kolejności zgodnej ze schematem sztucznego żywienia niemowląt również ochrania je przed pojawieniem się niedoborów żelaza.
W przypadku wcześniaków już po ukończeniu 1 miesiąca życia należy włączyć do ich diety suplementy żelaza, ponieważ posiadają znacznie mniejsze zapasy tego składnika. Dodatkowo należy suplementować witaminę E i foliany.
Dzieciom z niedokrwistością należy podawać preparaty żelaza zgodnie z zaleceniami lekarza. Niestety mogą one wywołać u dziecka takie objawy ze strony przewodu pokarmowego jak: nudności, wymioty, zaparcia, zawroty głowy. Dieta oprócz tego, że powinna obfitować w produkty o wysokiej zawartości żelaza, szczególnie hemowego (zalecenia żywieniowe we wcześniejszych artykułach), powinna również dostarczać miedź i kobalt. Dobrym źródłem miedzi są: wątroba, warzywa (w tym nasiona roślin strączkowych), owoce i produkty zbożowe. Kobalt można wprowadzić do diety poprzez zwiększenie spożycia warzyw i owoców.
Do prawidłowego przebiegu procesów krwiotwórczych jest niezbędny kwas foliowy i witamina B12 obecne w mięsie, podrobach, warzywach liściastych, nasionach roślin strączkowych, owocach i natce pietruszki.
Normy żywieniowe dotyczące spożycia żelaza
AI – norma określająca wystarczające spożycie danego składnika odżywczego
EAR – norma określająca średnie zapotrzebowanie na dany składnik odżywczy
RDA – norma określające zalecane spożycie danego składnika odżywczego (stosowana przy układaniu i ocenie jadłospisów indywidualnych)
Analiza produktów pod względem zawartości żelaza
Jak to było już wielokrotnie wspominane, produkty pochodzenia zwierzęcego są źródłem lepiej przyswajalnego żelaza hemowego, natomiast produkty roślinne zawierają żelazo niehemowe, które organizm w mniejszym stopniu jest w stanie wykorzystać dla własnych celów.
W mleku i jego przetworach występują tylko śladowe ilości żelaza hemowego. Wśród różnorakiego mięsa najwyższą zawartością żelaza hemowego charakteryzuje się cielęcina i wołowina oraz podroby wieprzowe, wołowe i cielęce. Bardzo dobrym źródłem tego składnika są również podroby z kurczaka (wątroba i żołądek). Znaczne jego ilości występują w mięsie z królika oraz wyrobach wędliniarskich takich jak: kiszka pasztetowa, pasztet pieczony, salceson, kiełbasa krakowska sucha i szynka wołowa. W rybach najwięcej żelaza można znaleźć w sardynkach, zarówno świeżych, jak również przetworzonych w postaci konserwowej.
Wysokim poziomem żelaza niehemowego charakteryzuje się kasza jaglana oraz kasza gryczana. Składnik ten dostarczymy również w dużych ilościach podając chleb żytni –razowy, bułki grahamki oraz pieczywo chrupkie. Dobrym źródłem żelaza niehemowego będą śniadaniowe przetwory zbożowe: płatki musli i owsiane, otręby pszenne, płatki kukurydziane wzbogacone witaminami oraz żelazem.
Wśród warzyw najwięcej żelaza niehemowego zawierają nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, zielony groszek, alergenna soja), buraki wraz z boćwiną, szpinak, czosnek, chrzan, liście pietruszki, koper ogrodowy, szczypiorek.
W świeżych owocach znajdziemy raczej mało tego składnika, przy czym najwięcej w: malinach, jagodach i porzeczkach. Natomiast owoce suszone takie jak: figi, morele i rodzynki, mogą stać się dobrym uzupełnieniem diety w żelazo. Świetnym jego źródłem są orzechy, w szczególności pistacjowe, przy czym należy pamiętać, że ich spożycie może u niektórych dzieci wywołać objawy alergii.
Znaczące ilości żelaza niehemowego możemy znaleźć w nasionach dyni oraz ziarnach słonecznika.
Z różnego rodzaju soków i napojów warto wybrać te, które charakteryzują się wysoką zawartością witaminy C (grejpfrutowy, pomarańczowy). Nektar z czarnej porzeczki wyróżnia się zarówno najwyższą zawartością witaminy C, jak również żelaza niehemowego w tej grupie produktów.
Tabela z wybranymi produktami, które charakteryzują się wysoką i najwyższą zawartością żelaza w danej grupie
| Grupa produktów | Nazwa produktu | Zawartość żelaza (mg/100 g) |
|---|---|---|
| Mięso | cielęcina, łopatka cielęcina, udziec wieprzowina, łopatka wieprzowina, karkówka wieprzowina, żeberka wołowina, pieczeń wołowina, polędwica wołowina, rozbratel wątroba cielęca wątroba wieprzowa wątroba wołowa |
2,9 2,4 1,0 1,3 1,3 2,3 3,1 2,8 7,9 18,7 9,4 |
| Drób | mięso z podudzia indyka, ze skórą skrzydło indyka kaczka tuszka mięso z piersi kurczaka, bez skóry noga (udo) kurczaka skrzydło kurczaka wątróbka kurczaka żołądek kurczaka |
1,1 1,1 2,1 0,4 0,7 1,4 9,5 3,5 |
| Królik | królik, tuszka | 2,6 |
| Wędliny | kabanosy kiełbasa krakowska sucha kiełbasa żywiecka parówki popularne szynka wołowa, gotowana kiszka pasztetowa pasztet pieczony salceson czarny baton z kurczaka kiełbasa jałowcowa z kurczaka pasztet z kurczaka, pieczony pasztet podlaski z kurczaka szynka delikatesowa z kurczaka |
2,3 2,1 1,9 1,1 2,8 6,0 5,0 7,5 1,1 1,2 3,3 1,5 1,1 |
| Ryby świeże | łosoś makrela sardynka śledź, solony |
1,0 1,0 1,4 1,1 |
| Ryby wędzone | dorsz makrela |
1,0 1,2 |
| Przetwory rybne | sardynka w oleju sardynka w pomidorach śledź w sosie pomidorowym tuńczyk w oleju tuńczyk w wodzie |
2,7 2,9 0,9 1,2 1,4 |
| Kasze | kasz gryczana kasz jaglana kasza jęczmienna, perłowa kasz jęczmienna, pęczak ryż brązowy |
2,8 4,8 1,6 1,9 1,3 |
| Makarony | makaron dwujajeczny | 1,4 |
| Pieczywo |
chleb żytni, pełnoziarnisty chleb żytni, razowy pumpernikiel chleb chrupki chleb mieszany, słonecznikowy chleb zwykły chleb graham bułki grahamki kajzerki |
2,5 2,6 2,5 4,0 2,0 1,2 2,2 2,3 1,1 |
| Produkty śniadaniowe |
musli z owocami suszonymi musli z rodzynkami i orzechami otręby pszenne płatki jęczmienne płatki kukurydziane z witaminami i żelazem płatki owsiane |
3,1 3,9 14,9 3,6 11,9 3,9 |
| Warzywa świeże |
boćwina bób brokuły burak chrzan czosnek fasola biała groch groszek zielony koper ogrodowy marchew pietruszka korzeń pietruszka liście pomidor por szczypiorek szpinak |
2,2 1,9 0,9 1,7 1,2 1,7 6,9 4,7 1,9 2,7 0,5 1,1 5,0 0,5 1,1 1,3 2,8 |
| Warzywa mrożone |
groszek zielony szpinak |
1,6 2,3 |
| Przetwory warzywne |
fasolka konserwowa groszek zielony, konserwowy koncentrat pomidorowy, 30% |
1,9 1,7 1,9 |
| Owoce świeże |
awokado brzoskwinia cytryna czarne jagody maliny morele porzeczki białe porzeczki czarne porzeczki czerwone |
1,0 0,6 0,6 0,7 0,8 0,6 1,0 1,2 0,9 |
| Owoce suszone |
figi, suszone jabłka, suszone morele suszone rodzynki śliwki suszone |
3,3 1,5 3,6 2,3 1,5 |
| Przetwory owocowe |
powidła śliwkowe |
2,2 |
| Orzechy |
migdały orzechy arachidowe orzechy laskowe orzechy pistacjowe orzechy włoskie |
3,0 3,2 3,4 6,7 1,8 |
| Nasiona i ziarna |
dynia pestki słonecznik, nasiona |
15,0 4,2 |
| Czekolada |
czekolada gorzka |
2,1 |
| Soki i napoje |
nektar z czarnych porzeczek sok marchwiowo-jabłkowy sok marchwiowo-pomarańczowy sok z marchwi, jabłek i owoców tropikalnych sok pomarańczowy sok wielowarzywny |
1,0 0,3 0,3 0,4 0,4 0,5 |
Przykład jadłospisu dla dziecka w wieku poniemowlęcym z niedokrwistością (od lat 3)
I śniadanie
Mleko z mieszanką płatków owsianych oraz płatków kukurydzianych wzbogaconych żelazem
Kajzerka z masłem, pastą jajeczną ze szczypiorkiem
Pomidor
Herbata owocowa z cytryną
II śniadanie
Chleb graham z margaryną, pasztetem pieczonym, pomidorem i papryką
Sałatka wielowarzywna z jogurtem naturalnym (marchewka, groszek zielony - konserwowy, jabłko, pietruszka korzeń i natka, ziemniaki)
Kompot z jabłek
Obiad
Zupa koperkowa
Kasza jaglana polana łyżeczką oliwy z oliwek
Wątróbka drobiowa, duszona
Buraczki z jabłkiem i odrobiną chrzanu
Nektar z czarnej porzeczki
Deser – brzoskwinie i morele
Podwieczorek
Kisiel z jagodami i malinami
Jogurt naturalny z dodatkiem posiekanych (lub roztartych) nasion dyni, rodzynek i suszonych moreli
Chleb chrupki
Kolacja
Sałatka makaronowa: makaron dwujajeczny (najlepiej muszelki, albo kolanka), brokuły, szynka delikatesowa z kurczaka (pokrojona w kostkę), drobno posiekana cebulka, pokrojone pomidory, sos jogurtowo-koperkowy (z łyżeczką oleju słonecznikowego i niewielką ilością drobno posiekanych lub roztartych ziaren słonecznika)
Chleb zwykły z masłem i twarożkiem
Herbatka owocowa z cytryną
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Anemia u dzieci – przyczyny i zapobieganie
