Czkawka u niemowląt i dzieci
Autor: Edyta Kuzara
Czkawka jest mimowolnym odruchem, którego pierwotnym zadaniem miała być ochrona dróg oddechowych przed wniknięciem do nich kęsa pokarmu. W wyniku przymusowego skurczu mięśni przepony oraz mięśni międzyżebrowych następuje nagłe zamknięcie głośni, czemu towarzyszy specyficzny dźwięk związany z przerwanym dopływem powietrza do płuc. Czkawka może ustępować samoczynnie już po kilku minutach, wówczas nazywana jest krótkotrwałą. Czkawka przedłużająca się trwa ponad 48 godzin, a formę przewlekłą rozpoznaje się przy występowaniu objawów przez ponad 2 miesiące. Czkawka pojawia się czasami już w życiu płodowym, a bardzo często u niemowląt i dzieci. Jej przyczyny mogą być bardzo różne.
Przyczyny czkawki
Fizjologicznym powodem czkawki jest mechanizm obejmujący pobudzenie zakończeń komórek nerwowych, występujących w ścianach klatki piersiowej, brzucha, nosa oraz gardła. Bodziec jest przekazywany za pośrednictwem nerwów do mózgu, gdzie jest przetwarzany i trafia do mięśni odpowiedzialnych za przymusowy skurcz przepony. Czkawka może być również rezultatem stymulacji tzw. ośrodka czkawki, który jest pewnym obszarem mózgu.
Powodem czkawki u niemowląt jest najczęściej szybkie lub nadmierne spożycie posiłku/ wypicie płynu, bądź też nagła zmiana temperatury. Podczas karmienia niemowlę może połknąć pokarm wraz z powietrzem, czego rezultatem może być czkawka. Sprzyja jej również pełny żołądek. Może także wystąpić po głośnym śmianiu się na skutek gwałtownego i mocnego złapania powietrza lub po nagłym wychłodzeniu organizmu np. po kąpieli. Czkawka krótkotrwała znika samoistnie i w żaden sposób nie wpływa niekorzystnie na zdrowie maluszka. Niemowlę może dostać ataku nawet kilkakrotnie w ciągu doby, co raczej nie powinno niepokoić jego rodziców. W miarę wzrostu i rozwoju dziecka częste napady czkawki powinny powoli ustępować, co jest związane z rozwojem narządów wewnętrznych niemowlęcia. U dzieci przyczyny krótkotrwałej czkawki są podobne jak u niemowląt, przy czym może być ona również związana z piciem napojów gazowanych, jedzeniem pikantnych potraw oraz ze stresem.
Czkawka (zwykle długotrwała lub przewlekła) może mieć także inne, znacznie poważniejsze podłoże. Może być rezultatem chorób w obrębie klatki piersiowej: zapalenia i raka płuc, zawału serca, raka przełyku lub schorzeń układu pokarmowego (w obrębie jamy brzusznej) np. refluksu żołądkowo-jelitowego, rozdęcia żołądka, kamicy żółciowej, raka żołądka lub trzustki, obecności płynu w jamie otrzewnej przy chorobie nerek lub niewydolności serca. Czkawka może również występować przy zaburzeniach metabolicznych, spowodowanych obniżeniem poziomu wapnia czy sodu we krwi, niewydolnością nerek czy cukrzycą, bądź też przy problemach neurologicznych (zapalenia, nowotwory) i psychicznych. Czkawka może być skutkiem przeprowadzenia różnych zabiegów operacyjnych.
Sposoby na czkawkę
Czkawka krótkotrwała, występująca często u niemowląt i dzieci ustępuje samoistnie, w związku, z czym nie wymaga diagnostyki i leczenia. W celu uniknięcia lub powstrzymania napadu czkawki mogą się okazać pomocne następujące kroki:
1. Zmiana pozycji niemowlęcia na pionową, co pomoże w wydostaniu się nadmiaru gazów z wypełnionego żołądka,
2. Karmienie niemowlęcia zanim będzie bardzo głodne (mniej łapczywie połyka wówczas pokarm),
3. Upewnienie się, że niemowlęciu odbiło się po karmieniu,
4. Podanie niemowlęciu/ dziecku kilka łyków ciepłej wody,
5. Przystawienie niemowlęcia do piersi,
6. Przy czkawce w rezultacie niskiej temperatury należy zimowlę ubrać, przykryć kocykiem, przytulić lub zwiększyć temperaturę w pomieszczeniu,
7. Ochrona niemowlęcia/ dziecka przed gwałtownymi zmianami temperatury oraz przebywaniem w przeciągach,
8. Podanie niemowlęciu/ dziecku kilku kropli cytryny,
9. Położenie zasypiającego niemowlęcia z czkawką na plecach,
10. Zrelaksowanie niemowlęcia – ciepła kąpiel, przytulenie, masaż brzuszka,
11. Wzięcie głębokiego oddechu przez dziecko, bądź krótkotrwałe wstrzymanie oddechu,
12. Krótkotrwałe wdechy i wydechy do papierowego woreczka (wzrost poziomu dwutlenku węgla obniża pobudliwość nerwu błędnego),
13. Podanie dziecku łyżeczki cukru do ssania lub przybliżenie jego kolan do klatki piersiowej.
Diagnostyka i leczenie czkawki długotrwałej oraz przewlekłej
W przypadku bardzo często powracających epizodów czkawki, czkawki długotrwałej (ponad 48h) oraz przewlekłej (ponad 2 miesiące) konieczna jest wizyta u lekarza, w celu określenia przyczyn tej przypadłości i podjęcia określonego leczenia. Długo trwająca czkawka powoduje uczucie znużenia, bezsenność, utratę wagi i znacząco pogarsza jakość życia dziecka. W diagnostyce przeprowadza się badania krwi pod kątem schorzeń wątroby i nerek, infekcji, poziomu cukru oraz jonów. Rzadziej wykonuje się badania obrazowe tj. tomografia oraz zdjęcia RTG. W przypadku podejrzenia zaburzeń w obrębie układu pokarmowego wykonuje się np. USG jamy brzusznej. W leczeniu czkawki czasami niezbędne bywa leczenie farmakologiczne lekami zaleconymi przez lekarza.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Żywienie dzieci przedszkolnych z alergią pokarmową
