Dieta eliminacyjna w leczeniu alergii pokarmowej
Autor: Alicja Hojda
Alergia pokarmowa jest to nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna organizmu, która powoduje występowanie różnych objawów klinicznych w sposób powtarzalny i odtwarzalny po zwyczajowo spożywanych pokarmach lub po substancjach dodawanych do żywności. Mechanizm powstawania odczynu alergicznego jest skomplikowany. Nieprawidłowa reakcja powstaje po co najmniej dwukrotnym kontakcie z alergenem. Przy pierwszym kontakcie nie ma objawów alergii, gdyż dopiero dochodzi do uczulenia, czyli do wytworzenia swoistych przeciwciał (głównie IgE) i/lub uczulonych limfocytów. Objawy pojawiają się przy następnym zetknięciu z alergenem.
Alergia na pokarmy dotyczy głównie niemowląt i małych dzieci, których przewód pokarmowy nie dojrzał na tyle, by poradzić sobie z dużymi białkami znajdującymi się w produktach spożywczych. Najczęstszymi alergenami pokarmowymi (odpowiedzialnymi za ok. 90% wszystkich przypadków tego typu alergii) są białka: mleka, jaj, orzechów ziemnych, innych orzechów, ryb, skorupiaków, soi i pszenicy. U dzieci jednak najczęściej alergię powodują: mleko krowie, jaja, soja, orzechy ziemne, orzechy laskowe, ryby i skorupiaki. Do piątego roku życia z alergii na mleko krowie wyrasta 80% uczulonych dzieci.
Jedynym skutecznym sposobem leczenia alergii pokarmowej jest dieta eliminacyjna, czyli czasowe całkowite wyeliminowanie z diety szkodliwego pokarmu.
Celem jej przestrzegania jest:
• wyciszenie patologicznej reakcji immunologicznej w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego,
• zmniejszenie prawdopodobieństwa reakcji podobnych do alergii na pokarmy bogate w histaminę,
• zmniejszenie przepuszczalności bariery śluzówkowej jelita dla innych alergenów,
• ochronę i poprawę zdolności do trawienia i wchłaniania błony śluzowej jelita,
• nabycie z czasem tolerancji na aktualnie szkodliwe pokarmy.
Proces identyfikacji składnika diety, który powoduje objawy alergii jest trudny ze względu na zarówno różnorodność spożywanych pokarmów, jak i na złożoność środków spożywczych produkowanych przemysłowo.
Dieta eliminacyjna polega na stałym bądź czasowym wykluczeniu z jadłospisu produktu (lub grupy produktów), który podejrzewamy o wywoływanie reakcji alergicznej. Może być stosowana w celu zidentyfikowania przyczyny dolegliwości lub w celach leczniczych już po zdiagnozowaniu alergii na dany składnik diety.
Stosowanie diety eliminacyjnej w celach diagnostycznych polega na stopniowym wykluczaniu z diety produktów, które mogą być odpowiedzialne za powstanie alergii. W czasie trwania diety należy dokładnie obserwować objawy. Jeżeli nastąpi poprawa, to znaczy, że dany produkt stanowi źródło alergenu. Jeżeli jednak nie będzie poprawy lub będzie ona niewielka, oznacza to, że źródła alergenu należy szukać w kolejnej grupie produktów zawierających potencjalne alergeny i ją wyeliminować z diety przywracając jednocześnie poprzednio wyłączone produkty. Jeśli po wyeliminowaniu z diety danego produktu lub grupy produktów obserwujemy ustąpienie objawów alergii, trzeba potwierdzić swoje obserwacje włączając ponownie do diety wyłączoną ostatnio grupę produktów bądź pojedynczy produkt. Jeśli nastąpi zaostrzenie objawów, to można już stwierdzić co konkretnie uczula u badanej osoby.
Minimalnym czasem, na który powinno się wyłączyć z diety dany produkt lub grupę produktów to 7 dni, optymalnie – 10 dni. Należy przy tym pamiętać, aby wyeliminować z diety nawet śladowe ilości potencjalnego alergenu. Ograniczenie spożycia (np. glutenu) nic nam nie da, bo alergikowi szkodzi każda ilość produktu, który go uczula.
Po tym, jak już zidentyfikuje się alergizujący produkt bądź grupę produktów, należy zastosować dietę eliminacyjną w celach leczniczych. Z jadłospisu wyklucza się wszystkie produkty, które mogą zawierać alergen w składzie. Lekarz alergolog powinien określić wstępny okres jej stosowania i przeprowadzać okresową kontrolę skuteczności diety, aby w razie potrzeby, wprowadzić dodatkowe modyfikacje.
Wyłączenie danego składnika z diety, z jednej strony poprawia stan zdrowia, z drugiej wyklucza źródło składników odżywczych, co może nieść ryzyko niedoborów pokarmowych. Taka sytuacja występuje w przypadkach, kiedy eliminujemy grupę produktów będącą podstawą diety (mleko, jaja, pieczywo) lub kiedy dana osoba jest uczulona na wiele produktów. W takim przypadku nieoceniona staje się rola dietetyka, który pomaga tak dobrać pokarmy, by w diecie nie zabrakło potrzebnych składników odżywczych. Zdarza się jednak, że dieta eliminacyjna jest tak restrykcyjna, że konieczne jest stosowanie suplementacji witamin czy minerałów. Odpowiedni preparat powinien dobrać lekarz.
Po dłuższym okresie prawidłowo stosowanej diety eliminacyjnej układ immunologiczny może zacząć tolerować uczulające wcześniej produkty. Jest to spowodowane tym, że błona śluzowa jelita mogła się odbudować i dojrzeć w czasie, kiedy nie „atakowały” ją alergeny. Moment, w którym można zacząć znów wprowadzać do diety niewielkie ilości wykluczonych wcześniej produktów powinien określić alergolog.
Prawidłowo skomponowana dieta eliminacyjna nie stanowi zagrożenia dla zdrowia alergika nawet wtedy, gdy musi być stosowana przez kilka lat, a nawet całe życie.
mgr Alicja Hojda
Dietetyk
Przeczytaj także: Skaza białkowa
