Kilka słów o diecie ketonowej - stosowanej u dzieci z epilepsją
Autor: Paulina Wieczorek
Padaczka (epilepsja) jest chorobą charakteryzującą się wystąpieniem napadów drgawkowych, spowodowanych gwałtownymi wyładowaniami bioelektrycznymi w komórkach nerwowych mózgu, powodując tym samym zaburzenia w jego funkcjach. Choroba może sygnalizować się następującymi objawami, takimi jak: utrata przytomności, ciężki oddech, nieruchomy wzrok, szybkie ruchy gałek ocznych czy mimowolne oddanie moczu.
W literaturze podaje się typy napadów padaczkowych: napady duże, napady skroniowe oraz napady małe. U dzieci najczęściej spotykamy napady małe, które zazwyczaj polegają na nieruchomym wpatrywaniu się w przestrzeń. Chory zwykle nie zdaje sobie sprawy , co dzieje się wokół niego. Zazwyczaj trwa to krócej niż minutę i może pozostać nie zauważalne. Za czynniki odpowiedzialne za objawy wymienia się: przegrzanie, mruganie ekranu monitora, komputera lub telewizora, błysk lampy aparatu, stres, brak snu i hipoglikemia (spadek stężenia glukozy we krwi). Przyczyny wystąpienia napadów padaczkowych są więc różne, znaleziono także związek pomiędzy wystąpieniem padaczki a niedoborem cynku oraz pirydoksyny w organizmie.
Padaczka nie rzadko pojawia się u dzieci i młodzieży. Występuje u 1,0% osób będących w wieku rozwojowym, a 50-60% wszystkich padaczek rozpoczyna się tuż przed 16. rokiem życia. Największa zapadalność przypada jednak na 1. rok życia.
Leczenie odbywa się głównie farmakologicznie, jednak bardzo istotne jest również odpowiednio dobrane żywienie, które nadal jest niedocenianym elementem terapii. Dziecko z niedowagą, u którego sporadycznie występują momenty ,,zagapiania się’’, może mieć przewlekłą aktywność napadową, która niestety powoduję zwiększenie zapotrzebowania energetycznego, ale jednocześnie zmniejsza możliwość spożycia odpowiednej ilości pożywienia.
Dlatego ważna jest właściwie opracowana dieta, którą nazwano dietą ketogenną, u osób wykazujących oporność na działanie leków. Najczęściej stosowana jest u dzieci w wieku od 1 roku do 10 lat, przez okres około 2-3 lat.
Na czym więc polega dieta o dość nietypowej nazwie? Głównym jej celem jest utrzymanie wysokiego stężenia związków ketonowych we krwi, które powstają przy spożyciu tłuszczów. Z codziennego jadłospisu ogranicza się do minimum węglowodany (do poniżej 5% energii z diety) i białko (10% energii z diety), a głównym źródłem energii powinny być tłuszcze! Z tego powodu obserwuje się wyższe stężenie związków ketonowych we krwi. Do ketonurii, czyli zwiększonego wydalania związków ketonowych wraz z moczem, dochodzi przy właśnie dużym spożyciu tłuszczów, nadmiernym wysiłku, głodzeniu się czy cukrzycy. Badania naukowe dowodzą, że powstające związki ketonowe mają działanie przeciwpadaczkowe, a ketonemia (wysokie stężenie związków we krwi) i ketonuria (wysokie ich stężenie w moczu) , dzięki zastosowaniu diety bogatej w tłuszcze, przebiega w ich organizmach łagodnie. Dieta jest zwykle dobrze tolerowana i rzadko powoduje efekty uboczne, ale wymaga bezwzględnie konsultacji lekarskiej u dziecka. Zwykle wprowadzenie diety poprzedza okres głodówki i ograniczenia płynów, chociaż istnieją przesłanki, że wcale nie jest to wymagane.
Co powinno znaleźć się w diecie chorego na padaczkę, a jakich produktów spożywczych lepiej się wystrzegać? Średnio łańcuchowe kwasy tłuszczowe (MTC) są polecanym rodzajem tłuszczu, gdyż mają działanie bardziej ketogenne. Jednak przed wprowadzeniem tych kwasów, należy sprawdzić jaka jest ich tolerancja przez chorego. W jadłospisie mogą znajdować się następujące produkty: masło, majonez, oliwa z oliwek, olej, śmietana oraz awokado. Aby zmniejszyć spożycie węglowodanów powinno unikać się głównych jego źródeł w diecie, a więc: pieczywa, makaronów, kasz, ziemniaków, cukru, słodyczy, dżemów, słodkich napojów, mleka i jego przetworów, a nawet i leków z dodatkiem cukru. Ponownie wspominam, że trzeba uważnie czytać etykiety ( który produkt zawiera dodatek cukru? i jakie są jego ilości?)!.
Białko musi pochodzić z następujących produktów: ryby, chude mięso, drób i wędliny, natomiast węglowodany z warzyw: cukinia, brokuł, kapusta, kalafior, papryka, pomidor, ogórek, rzodkiewka, sałata, szpinak, pieczarki czy szczypior. Spośród owoców można spożywać: mandarynki, pomarańcze i truskawki. Z tym, że należy uważać na owoce bogate w cukry, takie jak: banan, śliwki, winogrona czy suszone owoce. Produkty, które mogą a nie u wszystkich muszą sporadycznie wywoływać ataki epilepsji to: mięso wołowe, banany, ryż, ziemniaki, jabłka, grejpfruty, drożdże, owsianka i herbata. Niekorzystnie na układ nerwowy może działać również aspartam, stosowany w żywności jako słodzik (np. coca cola typu Light).
Jadłospis powinien składać się z trzech posiłków, o prawidłowo dobranych składnikach, czyli ilości białek, tłuszczów i węglowodanów, witamin i składników mineralnych. Ważnym aspektem i niestety wymagającym samodyscypliny jest konieczność odmierzania każdej porcji posiłku i skrupulatnego liczenia jego składników. Chory musi zjeść całość skomponowanego posiłku i nie może pozwolić sobie na podjadanie między głównymi posiłkami. U dzieci najczęściej występują problemy ze zrozumieniem, dlaczego nie mogą spożywać niektórych produktów, a zwłaszcza kuszących słodyczy i przekąsek. Występują więc problemy z przestrzeganiem rygorystycznej diety, ponieważ często też nie zjadają całych posiłków.
Dieta ketogenna trwa 2-3 lata i efekty mogą być zauważalne już po 3 miesiącach od jej rozpoczęcia. Rodzic musi być czujny i dopilnowywać, aby nie doszło do nudności i wymiotów u dzieci. W takiej sytuacji należy opuścić jeden lub dwa posiłki. Aby nie dopuścić do hipoglikemii zalecane jest podanie soku owocowego.
Jedną z obaw związaną ze stosowaniem diety ketogennej u dzieci jest możliwość zaburzenia wzrostu. Chociaż dieta ta tradycyjnie uważana była za ostateczną metodę leczenia, to jednak wydaje się, że może stanowić cenny element leczenia, zanim ataki epilepsji staną się nie do opanowania.
mgr Paulina Wieczorek
Dietetyk
Przeczytaj także: Kolka niemowlęca - część I
