Moje dziecko ma cukrzycę
Autor: Edyta Kuzara
Cukrzyca może występować w dwóch formach. Dzieci najczęściej chorują na cukrzycę typu 1, w której trzustka nie wytwarza odpowiedniej ilości insuliny. Hormon ten reguluje poziom glukozy we krwi, a także warunkuje właściwe wykorzystanie glukozy dostarczanej do organizmu z pożywieniem. Przy braku insuliny nadmiar glukozy pozostaje we krwi, prowadząc do hiperglikemii oraz jest wydalany z moczem. Komórki organizmu nie są w stanie wykorzystać tego cukru, co objawia się u dziecka uczuciem osłabienia i zmęczenia. Dzieci z cukrzycą typu 1 muszą przyjmować insulinę, która jest wstrzykiwana lub wprowadzana do organizmu za pomocą pompy insulinowej. Innymi objawami tej choroby są: zwiększone pragnienie i wydalanie moczu (również w nocy), brak lub nadmierny apetyt, utrata wagi, drażliwość i przeciągające się infekcje. Jej przyczyny nie są znane, przy czym większe prawdopodobieństwo zachorowania występuje wówczas, gdy cierpią na nią rodzice dziecka.
Na cukrzycę typu 2 zwykle zapadają dorośli, ale coraz więcej przypadków tej choroby odnotowuje się wśród otyłych i nieaktywnych ruchowo dzieci. W cukrzycy typu 2 trzustka wprawdzie produkuje insulinę, ale w niewystarczającej ilości. Czasami ta postać choroby także wymaga leczenia insuliną. Jednak w większości przypadków wystarczy zmiana stylu życia dziecka – odpowiednia dieta oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Dieta powinna być opracowywana przez dietetyka w porozumieniu z diabetologiem.
Insulina – metody leczenia
Na rynku dostępna jest insulina ludzka, którą wytwarza się najnowocześniejszymi metodami wykorzystując procesy biotechnologiczne. Jest ona stosowana najczęściej. Innymi formami tego hormonu są preparaty insuliny wieprzowej lub wołowej.
Insuliny można podzielić ze względu na czas działania na:
- krótko działające (rozpuszczalne) i ich analogi – stosowane są w nagłych stanach zagrożenia, czyli w sytuacjach „kryzysowych”,
- o średnim czasie działania – podawana są zwykle 2 razy na dobę, a w schemacie wielokrotnych wstrzyknięć dodatkowo przed snem
- o długim działaniu – ich wykazują aktywność dłużej niż 24 h, przy czym czasami należy je podawać 2 razy na dobę
- mieszanki insulinowe - zawierają insuliny o różnej długości działania.
W celu pokrycia zapotrzebowania organizmu insulinę należy podawać przez całą dobę w bolusach, czyli dawkach dostosowanych do wzrostu poziomu glukozy we krwi po posiłkach.
Insulina może być podawana choremu w kilku schematach: dwa lub trzy razy dziennie (metoda klasyczna), w schemacie wielokrotnych wstrzyknięć lub podskórnie za pomocą pompy poprzez wlew insulinowy (metody intensywne – naśladujące fizjologiczne działanie organizmu). Przy cukrzycy typu 1 i insulinoterapii bardzo ważne są pomiary poziomu glukozy we krwi. Pomagają one utrzymywać prawidłowe stężenie tego składnika w płynach ustrojowych.
Dawki insuliny, które powinno przyjmować dziecko są kwestią indywidualną, a u danej osoby ulegają zmianie w czasie, co sprawia, że wymagają regularnego monitorowania i korekty. Ilość podanej insuliny zależy od takich czynników jak: wiek, masa ciała, etap dojrzewania, czas i faza trwania choroby, aktywność fizyczna, rodzaj i ilość spożywanej żywności oraz rozkład posiłków w ciągu dnia, choroby towarzyszące, poziom glukozy we krwi. Dawka insuliny ulegnie zmianie np. w przypadku zmiany planu dnia lub wycieczki szkolnej. Należy pamiętać, że wysiłek fizyczny jest wskazany przy cukrzycy typu 1, gdyż normalizuje stężenie glukozy we krwi. Przy czym w zależności od intensywności wymaga pewnych modyfikacji w jadłospisie dziecka i nigdy nie zastąpi insuliny.
Zalecenia żywieniowe
Odpowiednia i zrównoważona dieta warunkuje utrzymanie prawidłowej glikemii u dziecka z cukrzycą. W żywieniu należy zachować równowagę pomiędzy spożywanymi posiłkami, stężeniem insuliny oraz zużyciem energii. Jadłospis powinien być opracowany w taki sposób, aby dostarczyć organizmowi dziecka ilość energii i składników odżywczych, zapewniającą optymalny wzrost i rozwój. Dziecko z cukrzycą należy żywić podobnie jak jego zdrowych rówieśników, dostosowując jednocześnie podaż energii i węglowodanów do profilu przyjmowanej insuliny oraz aktywności ruchowej dziecka. Należy zapobiegać wystąpieniu nadwagi lub otyłości.
Udział poszczególnych składników odżywczych w pokryciu podaży energii
1. Węglowodany (45-50% energii)
Szczególnie zalecane są produkty dostarczające węglowodanów złożonych – pieczywo razowe, grube kasze, makarony. Najlepiej wybierać te, których spożycie nie wywołuje gwałtownych wahań poziomu glukozy we krwi (produkty o niskim indeksie glikemicznym).
Przy planowaniu jadłospisu często ustala się liczbę wymienników węglowodanowych (WW) i rozkłada się je na poszczególne posiłki. 1 WW jest to taka porcja produktu, określona w gramach, która dostarcza 10 gramów węglowodanów przyswajalnych.
W przypadku insulinoterapii konwencjonalnej, obejmującej 2 wstrzyknięcia insuliny przed I śniadaniem i kolacją, całodzienna racja pokarmowa powinna być rozłożona na 6 posiłków – 3 duże oraz 3 małe, w postaci przekąski. Powinny być podawane o stałej porze i posiadać określoną ilość WW. W insulinoterapii intensywnej liczbę posiłków można zredukować do 4.
Cukry łatwo przyswajalne powinny stanowić max. 5-8% energii. Nie zaleca się spożywania sacharozy i słodyczy, gdyż jedzone w nieodpowiednim czasie i ilości mogą wywołać objawy związane z hiperglikemią (zmęczenie, pragnienie, głód, częste oddawanie moczu). Dzieci mogą spożywać je jedynie okazjonalnie np. przed lub w trakcie wysiłku fizycznego, aby zapobiec gwałtownemu spadkowi glikemii. Fruktoza jest cukrem prostym stosowanym w żywności dla diabetyków, gdyż nie powoduje znaczącego wzrostu poziomu glukozy we krwi. Jednak zgodnie z ostatnimi wynikami badań nie zaleca się przyjmowania tego składnika wraz z produktami przetworzonymi, gdyż zwiększa poziom triglicerydów w surowicy. W postaci naturalnej fruktoza występuje w owocach, które dzieci mogą spożywać zgodnie z wyznaczona ilością WW.
Ilość błonnika pokarmowego w diecie dziecka powinna być dostosowana przede wszystkim do jego wieku (max. 20-35 g). Podaż tego składnika należy zwiększać stopniowo (wraz z ilością wypijanych płynów), aby u dziecka nie wystąpiły dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (biegunka, wzdęcia). Frakcje błonnika rozpuszczalnego np. pentozany obecne w owsie wpływają na normalizację poziomu glukozy we krwi, poprzez spowolnienie wchłaniania węglowodanów. Natomiast frakcje nierozpuszczalne zapewniają uczucie sytości po posiłku oraz prawidłową czynność jelit. W jadłospisie należy uwzględnić warzywa o niskim indeksie glikemicznym, które są dobrym źródłem błonnika.
2. Białko (15-20% energii)
Białko do 2 r. ż. dziecka powinno być dostarczane w ilości 2 g/kg masy ciała. Od 10 r. ż. dziecko powinno je spożywać w ilości 1 g/kg masy ciała. Do 4 r. ż. malucha 60% białka ogółem powinno stanowić białko zwierzęce. Natomiast od 5 r. ż. – 50% białka ogółem powinno pochodzić z produktów zwierzęcych, a pozostała część z produktów roślinnych. Podaż białka należy zmniejszyć w przypadku wzrostu ciśnienia krwi. W jadłospisie należy uwzględnić przede wszystkim takie produkty białkowe jak: chudy nabiał (kefir, jogurt, sery twarogowe), chude mięso i drób (kurczęta, indyk, cielęcina, wędliny drobiowe), chude ryby, nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soja, soczewica, ciecierzyca, groszek zielony) – zgodnie z ustalona ilością WW.
3. Tłuszcze
W diecie niemowląt i małych dzieci tłuszcze powinny stanowić 35-40% energii ogółem. Dzieciom do 3 roku życia należy podawać masło i oleje roślinne takie jak: oliwa z oliwek, rzepakowy olej bezerukowy, olej słonecznikowy i sojowy. W przypadku dzieci starszych i młodzieży tłuszcze mogą dostarczać 30-35% energii. Dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego i mózgu dziecka, a także narządu wzroku istotna jest odpowiednia podaż niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Kwasy tłuszczowe nasycone obecne przede w tłustym nabiale oraz mięsie powinny stanowić do 7% energii ogółem. Natomiast kwasy tłuszczowe jednonienasycone oraz wielonienasycone powinny dostarczać odpowiednio 15-20% oraz do 7% energii.
W opracowywaniu jadłospisów stosuje się czasami wymienniki białkowo-tłuszczowe (WBT). 1 WBT = 100 kcal pochodzącego z białka i tłuszczu lub z tłuszczu obecnego w posiłku.
Ważne!
Pamiętaj, że stężenie glukozy we krwi Twojego dziecka powinno podlegać regularnej kontroli. Należy je mierzyć przynajmniej 4 razy dziennie. Gdy w leczeniu dziecka stosowana jest intensywna insulinoterapia poziom glukozy powinien być oznaczany częściej np. przed i po wysiłku fizycznym, czy w przypadku gorszego samopoczucia.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Mukowiscydoza – zalecenia żywieniowe
