Najczęstsze problemy trawienne u niemowląt
Autor: Edyta Kuzara
W czasie ciąży organizm dziecka otrzymuje strawiony pokarm we krwi pępowinowej. Po urodzeniu jego układ trawienny musi przystosować się do pełnej samodzielności, czego rezultatem może być utrata nawet do 10% masy ciała przez pierwsze 10 dni życia. Układ pokarmowy noworodka i niemowlęcia nie jest jeszcze w pełni dojrzały, w związku z tym jest bardziej podatny na zakażenia wywołane m.in. przez bakterie przyjęte z pożywieniem. W ciągu pierwszych 6 miesięcy życia w organizmie niemowlęcia zachodzą ogromne zmiany m.in. rozwija się zdolność do wytwarzania enzymów trawiennych oraz przeciwciał walczących z patogenami. Żołądek noworodka, a także niemowlęcia ma małe rozmiary, w związku, z czym wymaga ono częstego karmienia niewielką ilością pokarmu. Mleko kobiece obfituje w tłuszcz, gdyż jest on bardziej kaloryczny od węglowodanów i białka, dzięki czemu dziecko może zaspokoić swoje zapotrzebowanie energetyczne i zwiększyć masę ciała.
Mimo, że układ pokarmowy noworodka posiada zdolność do trawienia węglowodanów, białka oraz tłuszczu, jego trzustka nie jest w pełni rozwinięta, w związku, z czym poziom enzymów trawiennych w jego organizmie jest znacznie niższy niż w późniejszym wieku. Trawienie znacznie ułatwiają w tym czasie enzymy obecne w mleku matki, a także w ślinie noworodka. Przy czym ślina nie zawiera związków chroniących przed zakażeniami bakteryjnymi. Żołądek u noworodka posiada kształt woreczka. Dolny zwieracz przełyku, który kontroluje przejście pożywienia z przełyku do żołądka, nie jest dostatecznie wykształcony. Właśnie z tego powodu u noworodków i niemowląt często występuje zjawisko cofania się pokarmu z żołądka do przełyku i jamy ustnej, które powszechnie zwane jest „ulewaniem”. Pojemność żołądka w pierwszym dniu po porodzie wynosi 10 ml i zwiększa się o tą wartość każdego dnia aż do 10 dnia po porodzie. Kwas żołądkowy u niemowlęcia ma wyższe pH (4-5), a znacząca cześć składników odżywczych wchłaniana jest w górnej części jelita cienkiego.
Chociaż dziecko może wykazywać zainteresowanie pokarmami w postaci stałej, jego układ trawienny nie jest gotowy do ich przyjmowania i wykorzystania składników odżywczych aż do ukończenia 6 miesiąca życia. Jego organizm nie wytwarza wystarczającej ilości enzymów trawiennych, które byłyby w stanie rozłożyć obecną w pokarmie skrobię oraz inne węglowodany złożone. Podobnie poziom lipaz oraz soli kwasów żółciowych, które ułatwiają trawienie tłuszczów nie jest zadowalający, aż do 6-9 miesiąca życia dziecka. W wieku od 4 do 6 miesięcy u niemowląt występuje tzw. zjawisko „przepuszczalności jelita”, które pozwala na całkowite wchłanianie białek z jelita cienkiego prosto do krwiobiegu. Ma ono umożliwić przechodzenie przeciwciał obecnych w mleku kobiecym bezpośrednio do krwi płynącej w naczyniach krwionośnych. Niestety tą drogą mogą się także przedostać duże cząsteczki z pożywienia, wywołując alergię pokarmową lub przenosząc mikroorganizmy patogenne.
Najczęstszymi problemami ze strony przewodu pokarmowego u niemowląt są wymioty, refluks żołądkowo-przełykowy, kolka jelitowa, zaparcia, biegunka, nietolerancje oraz alergie pokarmowe.
Wymioty
Wymioty są odruchem obronnym organizmu, który polega na zwróceniu spożytego pokarmu. Ich przyczynami u niemowląt są: zła technika karmienia (połykanie zbyt dużej ilości powietrza), przekarmianie, nadpobudliwość nerwowa, kaszel, brak higieny przygotowania posiłków, zapalenie ucha środkowego lub określone choroby przewodu pokarmowego. Przy czym wymioty u niemowląt są najczęściej spowodowane zatruciami pokarmowymi oraz błędami żywieniowymi.
Przewlekłe wymioty są niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia dziecka. W związku z tym konieczne jest ustalenie ich przyczyny i podjęcie terapii. Podstawową metodą leczenia wymiotów jest zastosowanie właściwej techniki karmienia oraz nieprzekarmianie dziecka. W celu uniknięcia wymiotów można podać niemowlęciu 10-15 min przed jedzeniem łyżeczkę gęstego chłodnego kleiku ryżowego. Pokarm należy podawać w małych objętościach, co 2 godziny, do 10 razy w ciągu doby. Należy zawsze pamiętać o higienie przy przygotowywaniu posiłków dla niemowląt, szczególnie żywionych sztucznie. Niemowlę, u którego często występują wymioty musi być nawadniane doustnie lub dożylnie płynami wieloelektrolitowymi.
Refluks żołądkowo-przełykowy
Refluks żołądkowo-przełykowy polega na cofaniu się pokarmu z żołądka do przełyku i jamy ustnej. Ma on swoje początki w okresie niemowlęcym, kiedy to dolny zwieracz przełyku, nie spełnia swojej funkcji ze względu na niedojrzałość i nie zatrzymuje przemieszczającego się wstecznie pokarmu. Jest to przyczyną często spotykanego u niemowląt zjawiska zwanego „ulewaniem”. Zwieracz zaczyna prawidłowo funkcjonować dopiero po osiągnięciu przez niemowlę 12 mies. życia. Refluks może być także wywołany niewłaściwą pozycją niemowlęcia w czasie karmienia lub bezpośrednio po nim, jak również zbyt dużą objętością podawanych porcji pokarmu. Objawami refluksu oprócz częstego ulewania są także wymioty.
W przypadku, gdy niemowlę karmione jest piersią należy kontynuować ten sposób karmienia, natomiast pokarm powinien być podawany częściej, lecz w mniejszych objętościach. Jeżeli natomiast niemowlę jest karmione w sposób sztuczny zaleca się zagęszczanie podawanego pokarmu (np. kleikiem ryżowym), gdyż postać płynna pożywienia sprzyja ulewaniu. Na rynku dostępne są preparaty wstępnie zagęszczone przeznaczone dla niemowląt z problemem ulewania.
Zaparcia
Zaparcie występuje wtedy, gdy defekacja występuje rzadziej niż 1 raz w ciągu 3 dni i wymaga dużego wysiłku. Jego przyczyną mogą być zarówno różne choroby przewodu pokarmowego, jak również wadliwe żywienie np. zbyt niska podaż płynów w diecie. Do diety niemowląt ze skłonnością do zaparć należy wcześniej wprowadzić soki z owoców i warzyw, przetarte warzywa oraz podawać je w większych ilościach. Zaleca się również podawanie płynów na czczo (soków, przegotowanej wody, herbatki z rumianku i kopru włoskiego), a w przypadku żywienia sztucznego można wprowadzić do diety niemowlęcia mieszanki wzbogacone w probiotyki i prebiotyki, które pomogą w regulacji czynności przewodu pokarmowego. Oprócz diety u niemowląt rezultaty daje także masowanie brzuszka, ciepłe kąpiele oraz gimnastyka nogami.
Biegunka
Biegunką nazywa się stan, w którym niemowlę karmione sztucznie oddaje ponad 3 stolce w ciągu doby lub 1 stolec z domieszką śluzu, krwi lub ropy. Należy pamiętać, że niemowlęta karmione piersią mogą wydalać 3 i więcej stolców na dobę – nie jest to zjawisko niepokojące. Przyczynami biegunki mogą być zarówno zakażenia wirusowe lub bakteryjne, jak również wady rozwojowe przewodu pokarmowego, nietolerancje oraz alergie pokarmowe. Przed zastosowaniem odpowiedniego sposobu leczenia, bardzo ważne jest zdiagnozowanie przyczyn biegunki. Pomóc mogą w tym towarzyszące jej objawy – np. w przypadku biegunki bakteryjnej jest to wysoka temperatura oraz ciemne zabarwienie i krew w stolcu. Bardzo istotną kwestią jest odpowiednie nawadnianie niemowlęcia tak, aby wyrównać ilość traconych płynów i elektrolitów. Płyny mogą być podawane doustnie lub dożylnie. Przy podawaniu doustnym należy pamiętać o odpowiedniej częstotliwości i ich małej objętości. Jeżeli nie ma przeciwwskazań można również zastosować dietę pektynową tj. podawać dziecku zupkę z marchwi lub dyni, mus jabłkowy. Poprawia ona konsystencję stolca, osłania błonę śluzową przewodu pokarmowego oraz dostarcza potasu.
Kolka jelitowa
Kolka jelitowa jest dolegliwością często występująca u niemowląt, która objawia się zwykle nadmiernym i napadowym płaczem oraz bólami brzuszka. Dotyczy zarówno niemowląt karmionych piersią, jak również sztucznie. Najczęściej ustępuje samoistnie około 3-4 miesiąca życia. Jej przyczyną może być refluks żołądkowo-jelitowy, alergia lub nietolerancja pokarmowa, napięcie emocjonalne lub zaburzenia neurologiczne. Niemowlęciu z kolką może pomóc ciepła kąpiel, masaż brzuszka, noszenie na rękach, przytulanie, odpowiednia pozycja podczas i po karmieniu, herbatki ziołowe dostępne w aptekach, zmiana mieszanki mlecznej lub sposobu żywienia.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Owoce morza
