Nietolerancja laktozy
Autor: Beata Smulska
Nietolerancja laktozy jest rodzajem nietolerancji pokarmowej, która spowodowana jest niedostatecznym trawieniem laktozy, dwucukru obecnego w niektórych pokarmach mlecznych. Objawy nietolerancji laktozy to: biegunki, nadmierne wytwarzanie gazów jelitowych, wzdęcia i kurczowe bólów brzucha. W wypadku występowania tej nietolerancji należy unikać spożywania mleka i tych produktów żywnościowych oraz leków, które zawierają laktozę.
Wyróżniamy nietolerancję:
• wrodzoną (alaktazja), którą stwierdza się bardzo rzadko – dziecko od momentu poczęcia nie posiada zdolności wytwarzania enzymu laktazy;
• pierwotną – występującą u osób dorosłych, ujawnia się w okresie dojrzewania lub we wczesnym wieku dorosłym; przy tego typie nietolerancji rzadko występuje całkowity zanik wytwarzania laktazy;
• wtórną (nabytą) – mająca charakter przejściowy bądź utrwalony, w zależności od rodzaju i czasu działania czynnika uszkadzającego błonę śluzową jelita cienkiego; charakter przejściowy występuje najczęściej w wyniku stosowania leków niszczących błonę śluzową jelita, takich jak: antybiotyki, czy niesteroidowe leki przeciwzapalne; poważniejsza forma utrwalona pojawia się przy przewlekłych stanach chorobowych jelitowo-żołądkowych, jak: celiakia, mukowiscydoza, choroba Crohna, popromienne uszkodzenie jelit, lamblioza.
Nietolerancja laktozy u różnych grup etnicznych
Normalnie ssaki tracą zdolność efektywnego trawienia cukru mlecznego (laktozy) mleka po zakończeniu okresu karmienia piersią (okres ten stanowi ok. 3% długości życia). U człowieka produkcja laktazy koniecznej do strawienia laktozy zwykle spada o 90% podczas pierwszych 4 lat życia, chociaż dokładny czas nastąpienia i przebieg tych zmian może się znacznie różnić u poszczególnych osób lub grup ludzkich.
Pomimo że większość ludzi pochodzenia północno-europejskiego wytwarza wystarczające ilości laktazy przez całe życie, niedobory laktazy są powszechne wśród ludzi pochodzących z Bliskiego Wschodu, Indii, części Afryki i ich potomków w innych częściach świata.
W Polsce nietolerancja laktozy występuje u 1,5% niemowląt i dzieci oraz u 20-25% osób dorosłych. Dla porównania w Danii występuje u 6% społeczeństwa, Grecji – 38%, Niemczech – 15%, Anglii – 6-34%. Inne grupy populacji przedstawiono w poniższej tabeli. Należy zaznaczyć, że różne źródła podają bardzo różne dane.
Dieta przy nietolerancji laktozy - zasady
Osoby z pierwotnym i wtórnym (nabytym) niedoborem laktazy nie muszą całkowicie eliminować z diety mleka i innych produktów zawierających cukier mleczny. Mogą je spożywać, ale w ograniczonych ilościach - konieczne jest jedynie poznanie swojego dopuszczalnego limitu. Wyjątkiem są sytuacje, kiedy objawy nietolerancji pokarmowej są bardzo nasilone - wówczas należy zastosować dietę bezlaktozową.
Osoby z pierwotnym i nabytym niedoborem laktazy mogą spożywać produkty mleczne poddane procesowi fermentacji (np. maślanka, kwaśna śmietana, sery pleśniowe, kefir, jogurt), ponieważ zawarte w nich bakterie probiotyczne produkują laktazę, a tym samym wspomagają proces rozkładu cukru mlecznego. Po ich spożyciu objawy nietolerancji pokarmowej się nie pojawiają, co więcej - zmniejszają stopień ich nasilenia. Dodatkowo tego typu produkty mogą wyrównać niedobory wynikające z wyeliminowania mleka i produktów mlecznych z jadłospisu.
Bezpiecznie można spożywać także sery twarde dojrzewające (tj. cheddar, gouda, parmezan), ponieważ praktycznie nie zawierają laktozy, w związku z tym na ogół są dobrze tolerowane przez osoby z nietolerancją tego cukru. Również w serach kremowych np. Brie, Fromage czy w serach topionych zwartość laktozy jest mniejsza w porównaniu np. do serów twarogowych.
Ponadto w sklepach można znaleźć mleko o obniżonej zawartości laktozy, które jest dobrze tolerowane przez osoby cierpiące na ten typ nietolerancji pokarmowej.
Z kolei osoby z wrodzonym niedoborem laktazy muszą bezwzględnie stosować dietę bezlaktozową przez całe życie, ponieważ nie tolerują nawet niewielkich ilości pożywienia zawierającego cukier mleczny. Nieprzestrzeganie zasad diety może nawet zagrażać ich życiu.
Osoby z wrodzonym niedoborem laktazy lub te z ciężką postacią nietolerancji laktozy powinny unikać produktów zawierających cukier mleczny. Mleko krowie, kozie, owcze i inne pochodzące od ssaków mogą z powodzeniem zastąpić mlekiem roślinnym: gryczanym (z ziarna gryki, sojowym, ryżowym (z brązowego ryżu), migdałowym, owsianym, kokosowym (powstaje z wyciśniętego miąższu orzechów. Taki rodzaj mleka nadaje się bardzo dobrze jako dodatek do płatków czy otrąb na śniadanie, ale też jako dodatek do wielu potraw tam, gdzie zazwyczaj używa się mleka krowiego – czyli do naleśników, ciast… świetnym produktem jest tofu naturalne i wędzone, którym możemy zastępować ser biały w sernikach, jako dodatek do sałatek czy dania ze szpinakiem, a śmietankę sojową dodajemy do zup czy surówek.
Zwracajmy też uwagę na informacje zawarte na opakowaniach, gdyż laktoza może znajdować się w wielu produktach, czasem w takich, gdzie byśmy nawet nie przypuszczali, a dla osób z wrodzoną nietolerancją laktozy może być to nawet niebezpieczne dla życia. Oto kilka przykładów produktów, gdzie może znajdować się laktoza:
• dania gotowe - sosy, zupy, naleśniki;
• pieczywo - tostowe, bułeczki maślane, bułki do hamburgerów;
• margaryny;
• mięsa: pasztety, kiełbasy, serdelki, parówki;
• słodkości: czekolada mleczna, krówki, cukierki toffi, gotowe ciastka, lody, kremy, batoniki i budynie;
• syropy lecznicze, polewy tabletkowe i niektóre sztuczne słodziki
mgr inż. Beata Smulska
Dietetyk
Przeczytaj także: Czy to skaza białkowa?
