Otyłość u dzieci - wczesne czynniki ryzyka
Autor: Paulina Wieczorek
O otyłości, ze względu na swoje negatywne konsekwencje w późniejszym wieku dorastającego człowieka, należy stale rozmawiać i zarazem przestrzegać rodziców przed czyhającymi z każdych stron pułapkami żywieniowymi. Niestety nie tylko zła dieta jest przyczyną jej występowania. Jak się okazuję, wyczulone na swoje zdrowie powinny być już kobiety we wczesnych fazach ciąży. Te wczesne przyczyny to zewnętrzne czynniki działające na płód i noworodka, które usposabiają do wystąpienia choroby w dorosłym wieku.
Jest prawdopodobieństwo, że czynniki działające w okresie wewnątrzmacicznym są jeszcze nieznane do końca. Otyłość jest chorobą, która może być zaprogramowana we wczesnych etapach rozwoju organizmu. Wiele zachorowań powodujących utrzymujący się dodatni bilans energetyczny może być skutkiem wrodzonej skłonności, a współczesny styl życia jest winowajcą jej rozpowszechniania, niestety na dość szeroką skale. Przyjrzyjmy się kilku ważnym aspektom, które uznawane są za wczesne (wewnątrzmaciczne czynniki ryzyka otyłości):
Niedożywienie kobiet w ciąży
Tak niestety, te kobiety, które mają zbyt niską masę ciała są bardziej narażone na urodzenie dziecka, które w dorosłym życiu zmagać się będzie z nadbagażem kilogramów.
Dowodem na taką zależność może być historia. Mianowicie, kobiety podczas II wojny światowej -narażone na głodowanie w pierwszych II trymestrach ciąży rodziły dzieci, które w przyszłości zmagały się z nadmiarem kilogramów. Natomiast, gdy głodowały w ostatnim trymestrze, ryzyko u ich dzieci było zmniejszone. Zależność ta jest wyjaśniona uregulowaniem układu odpowiedzialnego za kontrolę bilansu energetycznego naszego organizmu, zlokalizowanego w mózgu.
Upraszczając, niedobór składników odżywczych w pierwszych miesiącach ciąży, kiedy rozwija się ośrodkowy układ nerwowy prowadzi do rozwinięcia regulacji, dążących do zapewnienia dodatniego bilansu energetycznego w celu uzupełnienia niedoborów. W ten sposób powstaje model oszczędności energii w mniej niekorzystnych warunkach, prowadzący do magazynowania tłuszczów. Ochronna rola niedożywienia w III trymestrze może być powiązana z mniejszym powstawaniem komórek tłuszczowych (adypocytów) w tym okresie, spowodowanym niewielką ilością energii do zmagazynowania.
Palenie tytoniu w ciąży
Liczba palonych papierosów jest proporcjonalna do ryzyka otyłości u dziecka. Ryzyko wystąpienia choroby w wieku 5.-6. lat jest podwójne u dzieci matek palących podczas ciąży. Związek ten nie jest zbadany do końca. Być może jest to spowodowane uszkodzeniem przez nikotynę obszaru mózgu kontrolującego czynności przymusowe, co powoduje zmiany łaknienia prowadzące do przybierania na masie ciała. Dzieci matek palących rodzą się z niską masą urodzeniową i szybko przybierają na wadze, co może być tego potwierdzeniem.
Cukrzyce ciężarnych
W tym aspekcie wyniki badań naukowych są sprzeczne. Te same czynniki, takie jak otyłość u matki czy skłonność do insulinooporności, mogą prowadzić zarówno do cukrzycy ciężarnych, jak i zwiększać ryzyko otyłości rodzinnej. Cukrzyca ciężarnych może więc być tylko markerem ryzyka otyłości a nie jej przyczyną. Wpływ ten wymaga większej ilości badań naukowych , ale na dzień dzisiejszy nie można wykluczyć wpływu cukrzycy ciężarnych na uszkodzenie systemu regulacji masy ciała płodu, co doprowadza późnej do rozwoju otyłości u dziecka. Jeżeli jednak taki związek występuję , to nie ma on większego znaczenia.
Duża masa urodzeniowa
Im większa masa , tym wyższe ryzyko powstania otyłości, z tym, że ryzyko jest znaczne, u noworodków ważących więcej niż 4kg. Ciężko jednak oddzielić wpływ dużej masy urodzeniowej od współistniejącej otyłości matki czy cukrzycy ciężarnych. Skłonność do otyłości u tych dzieci wyjaśnić można nieodwracalnym rozrostem tkanki tłuszczowej.
Zatem, wyżej wymienione czynniki nie wpływają zawsze na zwiększenie zagrożenia otyłością (niska masa urodzeniowa i opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego). Natomiast ryzyko wystąpienie u tych dzieci zespołu metabolicznego (podwyższony poziom cholesterolu, glukozy we krwi, otyłość brzuszna) oraz miażdżycy nie związanych z otyłością jest wysokie.
Teraz przyjrzyjmy się czynnikami działającymi po urodzeniu. Jak mówi przysłowie, czym skorupka za młodu. Po urodzeniu odbywa się intensywniej rozwój układu nerwowego, a co za tym idzie rozwija się także układ kontroli masy ciała w mózgu oraz zwiększenie się liczby komórek tłuszczowych.
Karmienie naturalne
Zdecydowanie najlepszą ochroną przed wystąpieniem otyłości w przyszłości u dzieci jest karmienie piersią, zmniejsza ryzyko aż 1,5-2 razy. Istotny jest także czas karmienia oraz to, czy dziecko karmione jest wyłącznie piersią. Karmienie naturalne przez pierwsze 6. miesięcy życia daje 2-krotnie większą ochronę niż karmienie krótsze niż 2 miesiące czy karmienie mieszane. Przyczyny ochronnego działania karmienia piersią nie są do końca wyjaśnione. Przypuszcza się, że spowodowane jest to obecnością czynników bioaktywnych , które hamują namnażanie się komórek tłuszczowych, zmniejszeniem stężenia insuliny w osoczu, lepszą kontrolą bilansu energetycznego przez dziecko lub dłuższym kontaktem niemowlęcia z matką.
Zbyt szybkie przybieranie na masie ciała w pierwszych latach życia, nawet gdy jest związane z korygowaniem małej masy urodzeniowej, powoduje zwiększenie ryzyka otyłości w późniejszych latach. Nie jest wiadome, czy przyspieszone zwiększanie się masy jest wczesnym obrazem skłonności, czy też jest rzeczywiście przyczyną późniejszej nadwagi. Przemawia za tym, związek między dodatnim bilansem energetycznym a zaburzeniami kontroli łaknienia u tych dzieci.
Nieprawidłowe nawyki żywieniowe
Złe nawyki żywieniowe od wczesnych lat życia mogą doprowadzać do zachwiania równowagi energetycznej. Co przede wszystkim przyczynia się do uniknięcia nadwagi? Oto ważne wskazówki: nie wprowadzanie w odpowiednim czasie pokarmów o silnym smaku(słodycze, mocno przyprawione potrawy), zmuszanie dziecka do jedzenia przez zestresowanych rodziców, zła kolejność wprowadzania nowych produktów spożywczych oraz rezygnacja z potraw, których dziecko zjedzenia wcześniej odmówiło. Te czynniki, zaburzają nawyki żywieniowe, co może przyspieszyć powstawanie otyłości u podatnych dzieci lub powodować niewielką, stosunkowo łatwo odwracalną nadwagę. Co ciekawe, jednocześnie przedwczesne rozszerzanie diety niemowlęcia i nadmiar słodkich produktów w tej diecie, uważane za czynniki powodujące otyłość, nie zostały za takie uznane. Nie ma jednak badań naukowych potwierdzających znaczenie wieku dziecka, w jakim należy rozszerzać jego dietę na wystąpieniu później nadmiernej masy ciała. Podobnie jeżeli chodzi o słodkie czekoladowe produkty, do których jak wiemy mają słabość również osoby szczupłe.
Jak widzimy, w wielu aspektach ważne znaczenie mają czynniki działające w najwcześniejszych latach życia pociechy. Zalecane jest, aby je zidentyfikować, eliminować i naprawiać, aby zapobiec rozwojowi choroby, jaką jest otyłość.
mgr Paulina Wieczorek
Dietetyk
Przeczytaj także: Profilaktyka żywieniowa w przypadku wystąpienia wad kręgosłupa- skolioza
