Problem niedożywienia wśród dzieci
Autor: Edyta Kuzara
Dzieci stanowią grupę, którą charakteryzuje zwiększone ryzyko wystąpienia zjawiska niedożywienia. Wzrasta ono dodatkowo, gdy sposób żywienia w domu dziecka jest niewłaściwy np. dzieci spożywają zamiast obiadu dania typu fast food, bądź mają nieograniczony dostęp do słodyczy, które zaspokajając głód nie dostarczają jednocześnie składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niedożywieniem zagrożone są także tzw. niejadki, które ze względu na obniżone łaknienie nie spożywają wystarczającej ilości pożywienia oraz dzieci, które chorują okresowo lub przewlekle. Częstą przyczyną niedożywienia bywa ciężka sytuacja finansowa w domu, w wyniku, której rodzice dziecka nie mogą mu zapewnić odpowiedniej ilości posiłków o wysokiej jakości żywieniowej.
Niedożywienie może być rezultatem dostarczenia do organizmu niewłaściwej ilości składników odżywczych (ilościowe) lub podaży żywności o złej jakości żywieniowej (jakościowe). Wraz z niewystarczającym poborem energii z dietą pojawiają się niedobory innych składników odżywczych. Do prawidłowego funkcjonowania organizmu konieczna jest podaż białek, tłuszczów, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów, błonnika, składników mineralnych i witamin na odpowiednim poziomie, co ma zapewnić pokrycie zapotrzebowania na dany składnik.
W przypadku niedostatecznej podaży pokarmu, dostarczona energia nie pokrywa wydatków energetycznych organizmu, związanych z procesami metabolicznymi, pracą umysłową oraz aktywnością fizyczną dziecka. Początkowe stadium niedożywienia energetycznego nie daje wyraźnych objawów chorobowych. Organizm dziecka potrafi przyzwyczaić się do sytuacji, kiedy nie otrzymuje dostatecznej ilości energii z pożywienia. Pierwszymi symptomami są zahamowanie rozwoju, brak przyrostu masy ciała lub ubytek masy ciała, stwierdzone podczas badania lekarskiego. Skutkiem niedoborów energetyczno-białkowych jest również obniżenie odporności organizmu na bakterie oraz wirusy. Przy przewlekłych niedoborach energii zmniejsza się masa mięśniowa oraz obniża się sprawność fizyczna i umysłowa dziecka. Ma ono problemy z koordynacją ruchów, refleksem oraz zdolnością do skupienia uwagi, tym samym może mieć gorsze wyniki w szkole. Niedostateczna ilość pożywienia w diecie wpływa również znacząco na pogorszenie pracy przewodu pokarmowego. Jego motoryka zostaje spowolniona, co może skutkować pojawieniem się zaparć. Z drugiej strony składniki pokarmowe nie są w odpowiedni sposób trawione i nie są przyswajane przez organizm, w związku z tym mogą pojawić się biegunki. Przy niedożywieniu energetyczno-białkowym rany goją się znacznie dłużej, a regeneracja zniszczonej śluzówki przebiega wolniej. Im dłużej trwa ten stan tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń emocjonalnych i poznawczych oraz dysfunkcji układu rozrodczego i nerwowego.
Rezultatem niedożywienia energetyczno-białkowego mogą być takie zaburzenia jak marasmus i kwashiorkor. Marasmus jest następstwem poważnych niedoborów energii oraz białka w diecie. Dziecko z marasmusem jest wychudzone, a jego masa ciała stanowi 60% masy ciała dziecka w jego wieku. Marasmus prowadzi do zaniku tkanek, w tym tkanki mięśniowej oraz ich obrzęku. Skóra u dzieci z marasmusem jest bardzo sucha i tworzy specyficzne fałdy np. pod pachami. Chorobę charakteryzuje również drastyczna utrata tkanki tłuszczowej. Innymi symptomami są rozdrażnienie, niepokój oraz niepohamowana żarłoczność dziecka. Współwystępują częste infekcje, odwodnienie i zaburzenia krążenia. Są bardzo niebezpieczne i stanowią zagrożenie dla życia dziecka. Prawdopodobieństwo wystąpienia marasmusa jest wysokie do 1 roku życia dziecka.
W przypadku zaburzenia zwanego kwashiorkor podaż energii jest właściwa, natomiast nieodpowiednie jest spożycie białka. Charakteryzuje się on występowaniem obrzęków, drażliwości, wysypkami oraz owrzodzeniami skóry. Wątroba dziecka z kwashiorkorem jest powiększona i pojawiają się na niej nacieki tłuszczowe. Innymi objawami tej choroby jest wzdęty brzuch, nadmierna utrata włosów, wypadanie zębów i odbarwienia skóry. Zaburzenie to bywa rezultatem diety obfitującej w węglowodany, a ubogiej w białko, którego długotrwały niedobór może prowadzić do poważnego wyniszczenia organizmu oraz zahamowania rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka. Marasmus oraz kwashiorkor leczy się za pomocą dietoterapii, a jadłospis opracowuje się tak, aby zbilansować zwiększone zapotrzebowanie dziecka na energię i białko (przy marasmusie) oraz białko (przy kwashiorkorze).
Jeszcze poważniejsze następstwa niosą ze sobą niedobory dotyczące nie ilości poszczególnych składników, ale ich jakości. Stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia dziecka, a ich następstwa mogą ujawnić się dopiero w życiu dorosłym. Najczęściej spotykanymi chorobami, które wynikają z niedożywienia ilościowego są anemia - z niedoboru żelaza, krzywica lub obniżona masa kostna – z niedoboru wapnia i witaminy D, wole endemiczne – z niedoboru jodu, przewlekłe zaparcia – z niedoboru błonnika. Niedobory innych witamin i składników mineralnych również mogą poważnie zaburzać funkcjonowanie organizmu dziecka.
Niedobory żelaza prowadzą do niedokrwistości niedobarwliwej. W przypadku dzieci do 5 roku życia mogą się manifestować m.in. upośledzeniem rozwoju i zmianami zachowania. Dziecko czuje się ciągle znużone i senne, jego aktywność ruchowa jest niska, a koncentracja utrudniona. W przypadku dzieci symptomy niedoboru żelaza mogą być niezauważalne i w konsekwencji deficyt tego pierwiastka może doprowadzić do anemii. W związku z tym ważne jest, aby dieta dziecka była dobrze zbilansowana pod względem zawartości żelaza hemowego (produkty pochodzenia zwierzęcego) oraz niehemowego (produkty pochodzenia roślinnego).
Przy niedoborach witaminy C zmniejsza się odpowiedź immunologiczna organizmu dziecka na czynniki chorobotwórcze. Zbyt niska podaż tego składnika w diecie zaburza wchłanianie żelaza, ogranicza wytwarzanie kolagenu oraz utrudnia gojenie się ran. Nieodpowiedni poziom witaminy C w diecie hamuje przekształcanie się aminokwasów w neurotransmitery oraz przemianę kwasu foliowego, w jego aktywną formę. Dobrym źródłem witaminy C są warzywa kapustne, papryka, czarne porzeczki, cytrusy oraz owoce róży.
Wole endemiczne są rezultatem niedoboru jodu w diecie. Chorobie tej można zapobiec uwzględniając ryby morskie w jadłospisie. Sól dostępna na rynku Polski jest jodowana, czego wynikiem jest obniżenie zachorowalności na wole.
W wieku dziecięcym szczególnie ważna jest podaż wapnia, witaminy D, magnezu i cynku. Nieodpowiedni poziom wapnia w diecie może utrudnić osiągnięcie optymalnej masy kostnej, zwiększając ryzyko wystąpienia krzywicy lub też osteoporozy w wieku dorosłym. Niedobory witaminy D ograniczają wchłanianie i właściwe wykorzystanie wapnia przez organizm. Witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni słonecznych, a jej dobrym źródłem są oleje rybie, sery żółte, żółtka jaj. Wapnia dostarczają przede wszystkim produkty mleczne - mleko oraz jego przetwory.
Niedobór magnezu przyczynia się do zaburzeń pobudliwości mięśniowo-nerwowej oraz aktywacji wielu enzymów. Jego zbyt niskie pobranie z pożywieniem zaburza syntezę białek, obniżając odporność. Niedobór cynku wpływa hamująco na wytwarzanie erytrocytów, ogranicza wzrost i rozwój młodego organizmu. Jest także przyczyną niewłaściwego rozwoju płciowego oraz utraty apetytu i zaburzenia smaku.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Żywienie dziecka (4-6 lat) z anemią
