Problem zaparć wśród dzieci w wieku szkolnym i wczesnoszkolnym

Autor: Sylwia Pacyna

Wpływ żywienia

Zaparcia to utrudnione, często wymagające wysiłku oddawanie suchego, zbitego stolca. Wypróżnianie występuje rzadziej niż raz na 3 dni.

Częstość występowania zaparć u dzieci wynosi od 0,3% do 8%. Szacuje się, że są one przyczyną 3% wizyt w poradniach pediatrycznych oraz 25% w poradniach gastroenterologicznych [ 1]. Wyróżniamy dwa rodzaje zaparć: czynnościowe, które stanowią od 90% do 95% zaparć u dzieci [2] oraz organiczne- rzadko występujące u dzieci.

Zaparcia czynnościowe.

Etiopatogeneza tego rodzaju zaparć jest złożona, składają się na nią:

• czynniki genetyczne
• czynniki społeczno-środowiskowe: stres związany ze szkołą, problemy rodzinne
• czynniki żywieniowe i brak aktywności fizycznej: nieprawidłowe nawyki żywieniowe, nieodpowiednia dieta, brak ruchu.

Dwóm ostatnim czynnikom przyjrzymy się nieco bliżej.

Czynniki społeczno-środowiskowe: stres związany ze szkołą:

Wrzesień to dla dzieci rozpoczynających swoją edukację początek nowych znajomości, wkroczenie w nieznane wcześniej środowisko. Dziecko, które czuje niepewnie w nowym środowisku, krępuje się, często wstydzi się korzystać ze szkolnej toalety, świadomie unikając defekacji. Częste wstrzymywanie wypróżnienia powoduje, że kał zalega w jelicie grubym, gdzie jest dodatkowo zagęszczany- powoduje to wzrost objętości stolca. Defekacja przebiega bardzo boleśnie, gdyż spieczony i duży objętościowo kał powoduje przy wydalaniu ból i strach u dziecka. Strach przed tym bólem skutkuje świadomym unikaniem wypróżniania
Gdy sytuacja taka ma miejsce przez dłuższy okres czasu może dojść do zaburzenia czucia w okolicy zwieracza odbytu, co skutkuje bezwiednym popuszczaniem stolca przez dziecko [3].

Czynniki żywieniowe: nieprawidłowe nawyki żywieniowe
Dieta dziecka uboga w błonnik pokarmowy oraz mała ilość spożywanych płynów w ciągu dnia skutkują zwolnieniem pasażu jelitowego.

Przyczyną pojawienia się zaparć czynnościowych może być również m.in.:

• zbyt wczesne podawanie dziecku mleka krowiego
• wprowadzenie pokarmów uzupełniających przed 4 m.ż.
• niska aktywność fizyczna dziecka

Leczenie zaparć

Aby postawić odpowiednią diagnozę należy udać się do lekarza specjalisty, który zbierze szczegółowy wywiad : wywiad rodzinny, okołoporodowy, społeczny i psychologiczny, opis dolegliwości i czas ich wystąpienia, przyjmowane przez dziecko leki oraz codzienną dietę [3]. Klasyczne postępowanie w leczeniu zaparcia czynnościowego polega na leczeniu farmakologicznym i tzw. modyfikacji stylu życia. Warto udać się do dietetyka, który pomoże w modyfikacji dotychczasowego jadłospisu oraz ułoży odpowiednio zbilansowaną dietę dla dziecka.

Leczenie dietetyczne w zaparciach polega na dokonaniu korekty dotychczasowo stosowanej diety:

• wprowadzeniu bogatych w błonnik produktów spożywczych
• zwiększeniu dobowego poboru płynów
• wprowadzeniu większej ilości produktów mlecznych (jeśli nie występują przeciwwskazania do ich spożycia).

Dieta bogatobłonnikowa (bogatoresztkowa)

Jest to dieta, w której zwiększamy ilość podawanego błonnika.
Ilość błonnika powinna być odpowiednio rozłożona na 5 posiłków w ciągu dniach, najlepiej przyjmowanych o stałych porach. Ważne aby stopniowo wprowadzać większe dawki błonnika, by uniknąć wzdęć i gazów.

Najlepszym źródłem błonnika pokarmowego są:
• warzywa (surowe)
• owoce (surowe jak i suszone)
• produkty zbożowe niskoprzetworzone (Tab.1)

Tabela 1. Zawartość błonnika pokarmowego w 100g wybranych produktów spożywczych [4,5]

W diecie bogato resztkowej należy zadbać o odpowiednią podaż wapnia, żelaza oraz cynku, gdyż błonnik może zmniejszać wchłanianie tych wartościowych pierwiastków [6].

W diecie dziecka z zaparciami należy również zadbać o odpowiednią ilość płynów (1,5-2l/d). Najkorzystniej aby była to woda niegazowana, a jeśli soki, bądź kompoty to bez dodatku cukru.

Warto dodać do jadłospisu dziecka również odpowiednią ilość mleka ( źródło wapnia) oraz produktów mlecznych fermentowanych takich jak: kefiry, jogurty naturalne  są one źródłem probiotyków, które korzystnie działają na florę jelitową maluszka.

Co należy wyeliminować w diecie dziecka:

• żywność typu fast food
• słodycze (czekolada, lody, batony)
• napoje gazowane (sztucznie barwione)

Pomocna w planowaniu posiłków dla dziecka z zaparciami może być poniższa tabela, która przedstawia wykaz produktów roślinnych zalecanych i niezalecanych (Tab.2)

Tab.2. Produkty pochodzenia roślinnego zalecane i niewskazane w zaparciach u dzieci [5]

BIBIOGRAFIA

1. Rasquin A., di Lorenzo C., Forbes D. I in: Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego- kryteria rzymskie III. Cz. II.: dzieci i młodzież. Med. Prakt. Pediatria 2007, 1 (49):29-42
2. Malczyk Ż., Jarzumbek A., Kwiecień J., Ziora K., Praktyczne leczenie zaparć stolca u dzieci, Pediatria Med. 2014, 10 (1):55-60
3. Krawczyński M., Żywieni dzieci w zdrowiu i chorobie, Kraków, 2015,187-193
4. Gawęcki J., Grzymisławski M. (red): Żywienie człowieka zdrowego i chorego, t 2, PWN, Warszawa 2010
5. Jarosz M. (red); Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010
6. Woś H., Staszewska-Kwak A., Żywienie dzieci, PZWL, wyd. 1., 99-100

Sylwia Pacyna
Dietetyk

Przeczytaj także: Witamina D – nie tylko na pochmurne dni