Wpływ jodu, żelaza i cynku na rozwój dzieci
Autor: Aleksandra Szewczyk
Niewłaściwe żywienie małych dzieci może wywierać niekorzystny wpływ na ich rozwój fizyczny (wzrost, masę ciała) oraz obniżać sprawność fizyczną i intelektualną i zaburzać gospodarkę wodno-elektrolitową.
Już w czasie ciąży dieta matki jest ważna m.in. ze względu na wpływ na kształtowanie się mózgu oraz rozwój CUN u dziecka. W okresie płodowym nawet drobne błędy żywieniowe matki mogą powodować hamowanie rozwoju tych struktur. Bardzo ważnymi składnikami diety, których obecność jest konieczna dla prawidłowego rozwoju mózgu i funkcji poznawczych są: jod, żelazo i cynk.
Jod pełni w organizmie rolę substratu do produkcji hormonów tarczycy. Niedobór tych substancji w okresie ciąży powoduje u płodu uszkodzenie układu nerwowego i kostnego. Tarczca płodu zaczyna pracować w 2 połowie ciąży. Jeżeli do tego czasu dziecko jest zaopatrywane w niedostateczną ilość jodu, to skutkuje to obniżeniem zdolności zapamiętywania, kojarzenia i pogorszeniem ilorazu inteligencji. U poczętych dzieci zagrożonych niedoborem tego pierwiastka może wystąpić mniejsza masa urodzeniowa, zaburzenia rozwoju, wcześniactwo, powikłania, a nawet śmierć w okresie okołoporodowym. Niedobór jodu w 1 połowie ciąży może w skrajnych przypadkach skutkować porażeniem kończyn, głuchoniemotą oraz kretynizmem.
Prowadzone były badania nad wpływem ilości jodu w diecie na rozwój niemowląt i małych dzieci. Prowadzono niezależne badania w Chile i Indiach na grupie dzieci uczących się. Wykazano, że niedobór jodu wpływał na gorsze wyniki w nauce wśród badanych. Natomiast w Zairze zaobserwowano wolniejszy rozwój fizyczny i umysłowy u noworodków, z których u 10% stwierdzono niedoczynność tarczycy.
Terytorium Polski należy do obszarów cechujących się umiarkowanym niedoborem jodu ze względu na małą zawartość tego mikroelementu w glebie, a zatem również w wodzie i żywności. Niedoborom jodu sprzyja spożywanie zbyt małych ilości ryb. Polska jest objęta Narodowym Programem Eliminacji Niedoboru Jodu. Jednym z jego zadań jest zapobieganie niedoborom jodu u kobiet w ciąży.
Spośród produktów spożywczych najwięcej jodu zawierają skorupiaki, mięczaki i ryby morskie (zwłaszcza dorsz i halibut). Dobrym źródłem jodu jest także woda pitna. Pozostałe grupy produktów (warzywa, owoce) wykazują mniejszą zawartość tego pierwiastka.
Kolejnym mikroskładnikiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu dziecka jest żelazo. Pierwiastek ten jest odpowiedzialny za procesy związane z budową mózgu i wzrostem organizmu. Ponadto pełni ważną rolę w przemianie energii, utrzymywaniu bilansu cieplnego oraz odporności organizmu. Niedostateczna podaż żelaza może być przyczyną, oprócz niedokrwistości, słabszej wydolności fizycznej i koordynacji psychoruchowej. U dzieci narażonych na niedobór tego pierwiastka odnotowuje się gorszy rozwój psychomotoryczny i pracę umysłową, co negatywnie odbija się na ich wynikach w nauce.
Nieodpowiednia ilość żelaza w organizmie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu zaburzeń neurologicznych, które mają niekorzystny wpływ na procesy poznawcze i rozwój intelektualny dzieci. Według badań Williamsa i współpracowników Niedokrwistość będąca wynikiem niedoboru żelaza może skutkować zaburzeniem rozwoju emocjonalnego objawiającym się apatycznością i drażliwością. Przewlekłe niedobory żelaza obniżają wytrzymałość i sprawność psychomotoryczną organizmu. Uważa się, że zaburzenia rozwoju intelektualnego mogą ustąpić w wyniku podawania choremu zwiększonej dawki żelaza.
W Polsce największą grupę wiekową dotkniętą niedokrwistością z niedoboru żelaza stanowią małe dzieci i kobiety w okresie rozrodczym. 40% przypadków niedokrwistości dotyczy wcześniaków. Przedwczesny poród uniemożliwia zgromadzenie przez organizm dziecka zapasów żelaza, które powstają w ostatnich miesiącach ciąży. Ponadto wcześniaki karmione wyłącznie piersią nie mają zapewnionej dostatecznej podaży żelaza. Należy oprócz karmienia mlekiem matki podawać im mleko modyfikowane wzbogacone o ten pierwiastek, kaszki wielozbożowe czy pokarmy mięsne (stosownie do wieku).
W jadłospisie, w przypadku niedoboru żelaza, powinny być uwzględnione produkty takie jak: podroby, chude mięso, jaja. Dobrym źródłem żelaza są także rośliny strączkowe, natka pietruszki, pieczywo razowe, boćwina, buraki. Lepiej przyswajalne jest żelazo występujące w produktach pochodzenia zwierzęcego od pochodzącego z roślin.
Obok jodu i żelaza ważną rolę w okresie rozwoju młodego organizmu odgrywa cynk. Podobnie jak jod i żelazo wpływa on na prawidłowy proces wzrostu, rozwoju i odporności organizmu. Niedobór cynku osłabia funkcje poznawcze i aktywność neuropsychologiczną. Obecność cynku jest bardzo ważna w okresie życia płodowego. Niedobór tego pierwiastka może powodować wady układu nerwowego, opóźnienie wzrostu i rozwoju oraz śmiertelność okołoporodową. Cynk odgrywa znaczącą rolę w funkcjonowaniu układu immunologicznego u płodu.
Na podstawie badań, których obiektem badawczym były zwierzęta rosnące stwierdzono, że niedobór cynku miał niekorzystny wpływ na rozwój mózgu, zwiększał wrażliwość na stres, powodował pogorszenie koncentracji oraz, w późniejszym okresie życia, pamięci.
Prowadzono niezależne badania dotyczące wpływu suplementacji cynku na rozwój dzieci i młodzieży. Jednak wyniki tych badań nie były jednoznaczne. Z badań przeprowadzonych w Egipcie wynika, że niskie pobieranie cynku w czasie ciąży i okresu karmienia powodowało u dzieci problemy z koncentracją i gorszy rozwój motoryczny. Także badania przeprowadzone w Kanadzie potwierdziły pozytywny wpływ suplementacji cynkiem na rozwój ogólny. Badane noworodki z niską masą urodzeniową cechował się lepszymi wynikami. Natomiast w Brazylii, choć nie stwierdzono lepszych wyników u noworodków, zaobserwowano, że nastąpiła poprawa ogólnego rozwoju badanych dzieci.
Głównym źródłem cynku w polskiej diecie są: mięso oraz produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, kasza gryczana i produkty mleczne.
Niedożywienie występujące u kobiet w ciąży skutkujące niedostatecznym pobieraniem składników odżywczych może mieć negatywny wpływ na zdrowie dziecka w pierwszych latach życia, a nawet na całe jego życie. Niedobór pierwiastków takich jak jod, żelazo i cynk może skutkować pogorszeniem funkcjonowania, a w skrajnych przypadkach doprowadzić do nieodwracalnych wad układu nerwowego i mózgu.
Niedostateczną podaż składników mineralnych czy witamin należy uzupełniać na drodze modyfikacji diety, a jeśli jest to niewystarczające, także zażywanie suplementów diety, ale zawsze pod kontrolą lekarza.
mgr inż. Aleksandra Szewczyk
Technolog żywności
Przeczytaj także: Coś na mały głodek. Produkty dla dzieci– które wybrać?
