Znaczenie wapnia w diecie dzieci
Autor: Sylwia Pacyna
O czym należy pamiętać i czym się kierować układając jadłospis dla dziecka?
Wapń jest zaliczany do grupy makroelementów- pierwiastków niezbędnych w naszej diecie, które należy dostarczać każdego dnia. Jest odpowiedzialny za szereg ważnych procesów zachodzących w naszym organizmie. Zarówno dzieci jak i dorośli do prawidłowego funkcjonowania potrzebują odpowiedniej podaży wapnia, która uwarunkowana jest wieloma czynnikami m.in. wiekiem, stanem fizjologicznym, stanem chorobowym.
Wyniki badań przeprowadzonych w Polsce pokazują, że 80% dzieci otrzymuje z dietą zbyt niską ilość wapnia [5]. A to właśnie ta grupa potrzebuje dużej ilości tego pierwiastka, głównie ze względu na dynamiczny wzrost i rozwój organizmu, które w pierwszym roku życia zachodzą najintensywniej. Wapń w żywieniu dzieci jest tuż po witaminie D najważniejszym składnikiem diety warunkującym prawidłowy wzrost i wytrzymałość kości oraz zębów.
Funkcje wapnia w organizmie [1,4]:
• Funkcja budulcowa- wapń jest odpowiedzialny za prawidłowe kształtowanie kośćca oraz budowę zębów- nadaje im twardość i wytrzymałość- to w nich zawarte jest ok. 99% wapnia występującego w organizmie. Ponadto bierze udział w budowie naczyń krwionośnych, paznokci i włosów
• Funkcja hormonalna- wapń bierze udział w aktywacji i wydzielaniu hormonów oraz przekaźników (neurotransmiterów)- udział w przewodzeniu impulsów nerwowych
• Funkcja regulacyjna- warunkuje odpowiednią wartość ciśnienia krwi oraz zapewnia równowagę kwasowo-zasadową, reguluje stany zapalne w organizmie
• Funkcja motoryczna- udział w skurczu mięśni
• Udział w procesie krzepnięcia krwi
Jaka ilość wapnia jest odpowiednia?
Zalecenia dziennego spożycia (RDA) wapnia dla niemowląt i dla dzieci to [3]:
Niemowlęta:
• 0-6 miesięcy 200 mg
• 6 miesięcy- 1 rok 260 mg
Dzieci:
• 1-3 lata 700mg
• 4-8 lat 1000 mg
• 9-18 lat 1300 mg
Źródła wapnia
Do najlepszych źródeł tego pierwiastka zaliczamy przede wszystkim mleko i jego przetwory, dostarczają one ok. 70% wapnia w codziennej diecie [4], jest to wapń łatwo przyswajalny. Produkty pochodzenia roślinnego, głównie zielono listne warzywa również stanowią bogate źródło wapnia, ale obecne w nich fityniany i szczawiany sprawiają, że jest on gorzej przyswajalny.
Do składników zmniejszających wchłanianie wapnia zaliczamy:
• błonnik pokarmowy (stosując u dziecka dietę bogato resztkowa należy zadbać o odpowiednia podaż wapnia)
• kwas szczawiowy (obecny w wielu zielonych, liściastych warzywach)
• kwas fitynowy (składnik występujący m.in. w nasionach roślin strączkowych, ziarnach zbóż)
• taniny
• tłuszcz
• składniki mineralne tj. magnez, fosfor, cynk
Co zatem sprzyja zwiększeniu wchłaniania wapnia?
• Białko
• Witamina D
• Laktoza (składnik mleka i przetworów mlecznych)
• Kwas cytrynowy
Jakie produkty wybierać?
Najlepszym źródłem wapnia dla dzieci i niemowląt jest mleko i jego przetwory, które oprócz tego cennego pierwiastka zawierają pełnowartościowe białko. Warto wprowadzić do diety dziecka produkty mleczne fermentowane, które są bogate w wapń i dodatkowo w bakterie kwasu mlekowego, który korzystnie wpływa na mikroflorę jelitową. Wybierając jogurty, serki, kupuj te naturalne, wtedy masz pewność, że nie mają dodatku cukru.
Dobrym źródłem wapnia są sery podpuszczkowe oraz żółte, ale ze względu na wysoką zawartość tłuszczu i soli są zalecane w mniejszych ilościach (1 plasterek dziennie). Podobnie jest w przypadku deserów mlecznych, serków owocowych i topionych, stanowią one dobre źródło łatwo przyswajalnego wapnia, ale w składzie mogą zawierać dużą ilość tłuszczu oraz cukru, które jak wiemy, nie wpływają korzystnie na zdrowie maluchów. Wybierając żywność ze sklepowej półki zawsze czytaj etykiety, by wybrać te produkty, które nie posiadają dodatku cukru, konserwantów, barwników.
Nasiona roślin strączkowych są również dobrym źródłem wapnia, ale ze względu na obecność kwasu fitynowego jest on trudno przyswajalny. Można temu zaradzić poprzez moczenie strączków przed ugotowaniem, warto dodać do wody kilka kropel soku z cytryny, które dodatkowo zmniejszą ilość fitynianów. Innymi metodami są: kiełkowanie, obróbka termiczna, mielenie nasion [7]
W Tabeli 1. Zostały przedstawione produkty spożywcze zawierające znaczące ilości wapnia.
Tab. 1 Zawartość wapnia w wybranych produktach spożywczych [4,5]
Wybierając produkty spożywcze i komponując posiłki należy mieć na uwadze, że wchłanianie wapnia zależy od kilu istotnych czynników. Absorpcja tego pierwiastka z przewodu pokarmowego jest zależna m.in. od zapotrzebowania dziecka, jego wieku i stanu organizmu (stan fizjologiczny, przebieg różnych chorób).
Wchłanianie wapnia nasila się:
• w czasie intensywnego wzrostu i rozwoju organizmu
• w przebiegu niektórych chorób np., sarkoidozy
• w przypadku występowania niedoborów tego pierwiastka
Wchłanianie jest obniżone:
• u osób w podeszłym wieku
• w przypadku występowania niedoborów witaminy D oraz w przebiegu schorzeń upośledzających jej metabolizm (np. przewlekła niewydolność wątroby) [4]
• w stanach chorobowych np.: z występującą biegunką tłuszczową, w przebiegu celiakii, pierwotnej marskości wątroby [1]
Jakie są konsekwencje niedoboru wapnia u dzieci?
Głównym i najgroźniejszym skutkiem niedoboru wapnia w diecie dzieci jest zahamowanie wzrostu oraz krzywica. Zbyt niska podaż wapnia może zwiększać częstość występowania próchnicy zębów u najmłodszych oraz powodować osłabienie szkliwa.
Niedobór wapnia może też prowadzić do stanów nadpobudliwości i nadmiernej nerwowości wśród dzieci, dodatkowo mogą pojawić się mrowienia kończyn.
Zbyt niska podaż wapnia w dwóch pierwszych dekadach życia (co skutkuje nieodpowiednią mineralizacją kości) może skutkować wzrostem ryzyka występowania osteoporozy w wieku dorosłym [6].
Sylwia Pacyna
Dietetyk
Przeczytaj także: Problem zaparć wśród dzieci w wieku szkolnym i wczesnoszkolnym
Bibliografia
1. Szeleszczuk Ł., Kuras M., Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie, Biul. Wydz. Farm. WUM, 2014, 3, 16-22
2. Jabłoński M., Vademecum Żywienia Człowieka, Medyk, 2016, 32-33
3. Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej-nowelizacja, IŻŻ, 2012, 123-125, 139
4. Włodarek D. i wsp., Dietoterapia, PZWL, Warszawa, 2015, 1, 130-132
5. Weker H. i wsp.: „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 13-36 miesięcy w Polsce”; Instytut Matki i Dziecka we współpracy z Fundacją NUTRICIA, 2011.
6. Nieradko-Iwanicka B., Borzęcki A., Osteoporoza jak problem pediatryczny, Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 27-31
7. Czerwińska D.: Substancje antyodżywcze w żywności i sposoby zmniejszania ich zawartości, Food Forum, 2013/2014, 3, 119-125
