Żywienie dzieci z przewlekłą niewydolnością nerek
Autor: Edyta Kuzara
Nerki pełnią w naszym organizmie wiele różnych funkcji. Ich główną rolą jest usuwanie produktów przemiany materii oraz nadmiaru wody z krwi. Regulują poziom krążących w niej soli, których składnikami są potas, wapń oraz fosfor. Kontrolują uwalnianie hormonów odpowiadających za tworzenie czerwonych krwinek, ciśnienie krwi oraz utrzymanie właściwej masy kostnej.
Przewlekła niewydolność nerek jest chorobą, w której organizm traci zdolność do usuwania toksycznych produktów przemiany materii. W początkowym stadium choroby, nerki pracują w miarę prawidłowo. Jej pierwszym symptomem jest zwykle podwyższone stężenie kreatyniny i mocznika w osoczu krwi. W związku z tym, że schorzenie rozwija się powoli, organizm dziecka przyzwyczaja się do pogarszającej się pracy nerek i czasami trudno rozpoznać niepokojące zmiany w wyglądzie i zachowaniu dziecka. Niestety po pewnym czasie stan tego narządu ulega znacznemu pogorszeniu, a w rezultacie nasilają się objawy niewydolności. W miarę postępu choroby zmienia się również zapotrzebowanie organizmu dziecka na składniki odżywcze. Gdy nerki nie funkcjonują prawidłowo dietetyk wraz pediatrą-nefrologiem mogą zalecić pewne zmiany w jadłospisie, które pomogą zapobiec lub ograniczyć dysfunkcje. Jest to bardzo ważne, gdyż wadliwe funkcjonowanie nerek może negatywnie wpłynąć na wzrost i rozwój dziecka.
Zalecenia żywieniowe w przewlekłej niewydolności nerek
1. Energia
Zapotrzebowanie każdego dziecka na energię jest zmienne i zależy głównie od jego wieku, masy ciała i wzrostu. Skutkiem niedoboru energii jest przede wszystkim zmniejszenie aktywności ruchowej, wady rozwojowe i obniżenie odporności organizmu na infekcje. Dzieci z przewlekła niewydolnością nerek wymagają diety dostarczającej większych ilości energii, a wartość energetyczna posiłków powinna być ustalana indywidualnie, także w zależności od stadium choroby. Niewłaściwa podaż energii może stać się przyczyną silnego niedożywienia, ze wszystkimi jego konsekwencjami dla organizmu.
2. Tłuszcze
Podobnie jak w przypadku energii, zapotrzebowanie na tłuszcze zależy m.in. od wieku i masy ciała. Składnik ten nie wymaga znaczącego ograniczenia w diecie dzieci cierpiących na przewlekłą niewydolność nerek. W jadłospisie powinny znaleźć się przede wszystkim tłuszcze roślinne (olej słonecznikowy, rzepakowy, sojowy, lniany, krokoszowy) oraz pochodzące z ryb morskich (tran), w związku z tym, że u chorych występują często zaburzenia związane z przemianami metabolicznymi lipidów. W wieku starszym mogą one doprowadzić do zwiększenia stężenia triglicerydów i cholesterolu we krwi, a w rezultacie miażdżycy oraz nadciśnienia tętniczego. Produkty o wysokiej zawartości tłuszczu zwierzęcego takie jak: tłuste mięso baranie, wieprzowe i wołowe, wędliny typu: kabanosy, salami, mortadela, parówkowa, parówki oraz pasztety należy podawać w niewielkich ilościach.
3. Białka
Białka są nieodzownym składnikiem każdej diety, gdyż stanowią podstawowy budulec mięśni, kości, skóry, narządów oraz krwi. Uczestniczą, jako element ciał odpornościowych, w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego. Wszystkie białka są jednak rozkładane do toksycznych produktów zawierających azot (m.in. mocznika i kreatyniny) i muszą zostać usunięte z krwi przez nerki.
W przypadku osób dorosłych z niedoczynnością nerek podstawowym zaleceniem dietoterapii jest ograniczenie spożycia białka. Jeżeli chodzi o dzieci, u których stwierdzono to schorzenie, główną zasadą jest taka podaż białka, aby zapewnić prawidłowy wzrost, jednocześnie nie dostarczając tego składnika w nadmiarze. Oczywiście zalecany udział protein w racji pokarmowej jest ustalany indywidualnie dla każdego dziecka, również w oparciu o aktualne wyniki badań. Zapotrzebowanie na białko zmniejsza się wraz z wiekiem – przykładowo 0-6 miesięcznemu niemowlęciu z niedoczynnością nerek (przed dializą) powinno się dostarczać 1 g białka/kg masy ciała, a 10 letniemu dziecku już 0,45 g/kg masy ciała.
Natomiast, gdy dziecko jest poddawane dializie za pomocą tzw. sztucznej nerki lub dializie otrzewnowej należy zwiększyć zawartość białka w diecie. Podczas przeprowadzania tych zabiegów dochodzi do strat aminokwasów i peptydów z organizmów chorych. W dializie otrzewnowej są one znacznie większe. Należną ilość białka ustala się uwzględniając także częstotliwość dializ.
Podawane białko powinno być pełnowartościowe tzn. pochodzić z takich produktów jak: chude mięso (cielęcina, chuda wieprzowina, mięso z królika), drób bez skóry (indyk, kurczak), mleko, sery twarogowe oraz homogenizowane, białko jaj. Zaplanowanie jadłospisu z ograniczoną ilością białka nie jest proste, gdyż zdarza się, że jeden „normalny” posiłek potrafi dostarczyć tyle tego składnika, ile wynosi wyliczone zapotrzebowanie.
4. Węglowodany
Węglowodany powinny uzupełniać wartość energetyczną diety. Zaleca się, aby dostarczane cukry proste (glukoza, fruktoza, sacharoza) nie stanowiły więcej niż 10% całkowitej ilości energii.
5. Potas
Potas jest składnikiem obecnym w dużych ilościach w takich produktach jak: nasiona roślin strączkowych, kakao, czekolada, orzechy włoskie, suszone śliwki, rodzynki, figi, banany, grzyby, owoce cytrusowe, awokado, pomidory, ziemniaki, warzywa liściaste, marchew oraz kasza gryczana. Reguluje pracę serca oraz mięśni.
U dzieci z przewlekłą niewydolnością nerek należy kontrolować poziom potasu we krwi. W przypadku, gdy stężenie zacznie niepokojąco wzrastać należy ograniczyć pokarmy bogate w ten składnik. Dobrym sposobem jest zredukowanie ilości spożywanych owoców i warzyw, a także tzw. podwójne gotowanie bez dodatku soli. Warzywa po obraniu i pokrojeniu zaleca się zalać dużą ilością wrzątku, po czym moczyć przez pół godziny, odlać wodę i przepłukać kilkakrotnie, a potem gotować, aż do uzyskania miękkości. Straty potasu dochodzą wówczas do 30-60%. Niestety zmniejsza się również zawartość innych składników odżywczych. W związku z tym zaleca się podawanie specjalnych suplementów.
6. Fosfor
Fosfor jest składnikiem występującym w wielu produktach, szczególnie tych zawierających białko. Jego dobrym źródłem są: mięso (zwłaszcza po przetworzeniu), ryby, żółtko jaj, sery żółte, kakao i czekolada, produkty z pełnego przemiału, masło orzechowe, napoje typu cola.
W przewlekłej niewydolności nerek dochodzi do zaburzenia wydalania fosforu z organizmu. Rezultatem jego zbyt wysokiego poziom we krwi dziecka z niewydolnością nerek jest wypłukiwanie wapnia z kości, co z kolei prowadzi do ich osłabienia i częstych złamań. Wapń wytrąca się w postaci soli wapniowo-fosforanowych i odkłada w sercu, mięśniach oraz naczyniach krwionośnych. Ponadto może wystąpić swędząca wysypka oraz zaczerwienienie oczu. W związku z tym, że bardzo trudno jest zmniejszyć podaż fosforu wraz z pożywieniem często stosuje się zalecone przez lekarza odpowiednie preparaty wiążące fosforany w przewodzie pokarmowym.
7. Sód, wapń, pozostałe składniki odżywcze i płyny
W przewlekłej niewydolności nerek zmniejsza się zdolność organizmu do wydalania sodu. Gromadzi się on w nadmiarze, powodując uczucie wzmożonego pragnienia, obrzęki, zatrzymywanie wody i wysokie ciśnienie krwi. Jego podaż powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb chorego dziecka i stopnia zaawansowania niewydolności. W przypadku wysokiego stężenia sodu w płynach ustrojowych z diety należy ograniczyć lub wyeliminować produkty obfitujące w ten składnik tj.: konserwy, marynaty, wędliny, produkty wędzone, sery żółte, koncentraty spożywcze z dodatkiem glutaminianu sodu (gotowe mieszanki przyprawowe, kostki rosołowe, zupy, sosy w proszku, gotowe obiady).
Ze względu na konieczność ograniczenia produktów białkowych, zawierających jednocześnie fosfor i wapń, zmniejsza się znacząco podaż tego ostatniego składnika. U chorych z przewlekła niewydolnością nerek, w celu utrzymania odpowiedniej gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu, niezbędna jest przyjmowanie suplementów aktywnej formy witaminy D oraz preparatów wapnia. Dieta uboga w fosfor nie dostarcza odpowiednich ilości witamin z grupy B oraz witaminy C, więc należy je suplementować. Zapotrzebowanie na płyny jest różne i uzależnione głównie od obrzęków, ciśnienia tętniczego oraz moczu wydalanego w trakcie doby przez dziecko Obliczając ich ilość w diecie należy uwzględnić wszystkie obecne w jadłospisie napoje, zupy, sosy oraz wodę występującą w owocach i warzywach.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Kolka niemowlęca - część I
