Żywienie dziecka z autyzmem
Autor: Edyta Kuzara
Autyzm jest chorobą, polegającą na całościowym zaburzeniu rozwoju. U jej podłoża leżą prawdopodobnie defekty neurologiczne, których powstawanie nie jest do końca poznane. Zwykle pojawia się do 3 roku życia (postać dziecięca), ale może również ujawić się w późniejszych latach, nawet w życiu dorosłym (postać atopowa). Choroba ta objawia się przede wszystkim niezdolnością do komunikacji uczuć i nawiązywania związków społecznych, zaburzeniami mowy oraz powtarzalnością wykonywanych czynności. U małych dzieci symptomami są głównie: brak reakcji na imię wypowiadane przez rodzica, brak gaworzenia i wykonywania świadomych gestów po pierwszym roku życia, brak składania słów w pary w wieku 2 lat, brak zdolności zabawy i słaby kontakt wzrokowy.
Wczesne rozpoznanie choroby i szybko podjęte działania są niezbędne do zapewnienia możliwe optymalnego rozwoju dziecka. Niestety autyzm nie jest wyleczalny. Dzieci z autyzmem często cierpią na różne dysfunkcje przewodu pokarmowego. W związku z tym, właściwy sposób żywienia stanowi dopełnienie leczenia farmakologicznego oraz terapii behawioralnej. Rodzice dzieci autystycznych często stwierdzają pozytywny wpływ diety na problemy związane z: mową, kojarzeniem, zdolnością skupienia uwagi, nadpobudliwością, zmęczeniem, agresją, skłonnością do samookaleczenia się, wysypką czy trawieniem.
Dzieci z autyzmem często nie akceptują określonej tekstury. Niektóre z nich posiadają awersję do produktów kruchych i chrupiących, z kolei inne nie tolerują żywności o grudkowatej konsystencji. Podanie takiego artykułu może wywołać u dziecka nawet atak agresji. Można temu zapobiec zmieniając w odpowiedni sposób teksturę danego produktu np. gotując marchewkę lub podając kruchego batonika zbożowego zamiast grudkowatej owsianki. Dzieci chore na autyzm nie akceptują również potraw o intensywnym smaku, w związku, z czym należy zrezygnować z przyprawiania posiłków.
Różne sposoby żywienia w autyzmie
Każda dieta powinna zostać dostosowania przez lekarza/dietetyka do indywidualnych potrzeb dziecka, stopnia zaawansowania choroby i współistniejących objawów m.in. ze strony przewodu pokarmowego. Najczęściej stosowanymi sposobami żywienia w autyzmie są: dieta ketogenna, dieta bezglutenowa i bezmleczna, dieta eliminacyjna w alergii, dieta ze zwiększoną podażą kwasów omega-3 oraz prebiotyków i probiotyków, dieta oparta na żywności nieprzetworzonej i ekologicznej.
1. Dieta ketogenna
Dietę ketogenną stosuje się wówczas, gdy u dziecka z autyzmem (1-10 lat) występują małe napady padaczkowe. Charakteryzuje się ona wysokim udziałem tłuszczu, a niską zawartością białka i węglowodanów w całodziennej racji pokarmowej. Tłuszcz ma właściwości zakwaszające organizm, a w wyniku jego przemian powstają związki ketonowe, które wykazują działanie antypadaczkowe. Stosunek tłuszczu do białka i węglowodanów powinien wynosić jak 4:1 (4 g tłuszczu na 1 g białka i węglowodanów) lub 3:1 (3 g tłuszczu na 1 g białka i węglowodanów).
Produktami zalecanymi w diecie ketogennej są chude mięso, ryby i drób, które podaje się w wyliczonej ilości. Źródłem węglowodanów powinny być warzywa i owoce o niskiej zawartości tego składnika (np. cukinia, brokuły, kapusta, pomidory, sałata, seler naciowy, jabłka, grejpfruty, pomarańcze, awokado), a tłuszczu: oleje, oliwa z oliwek, masło. Produktami przeciwwskazanymi są: pieczywo, makarony, kasze, mleko, ziemniaki, cukier słodycze, desery, dżemy, miód, leki z dodatkiem cukru, słodzone soki i napoje.
Całodzienna racja pokarmowa powinna obejmować 3 posiłki, a w każdym z nich powinna się znajdować taka sama ilość białka, tłuszczu i węglowodanów. Dietę można stosować maksymalnie przez 2-3 lata.
2. Dieta bezglutenowa i bezmleczna
U dzieci z autyzmem często występuje nietolerancja glutenu/i lub kazeiny, czyli niepożądana reakcja organizmu na pokarmy zawierające te składniki (bez udziału układu odpornościowego). W przypadku, gdy jest ona czasowa - dietę bezglutenową i/lub bezmleczną stosuje się, aż do zregenerowania błony śluzowej jelit. Zakazany gluten zawierają produkty pochodzące z przetworzenia pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia (np. mąka pszenna, mąka żytnia, kasza manna, kasza jęczmienna, pęczak, płatki owsiane, otręby) oraz zawierające w składzie mąkę z tych zbóż. Należy je zastąpić żywnością bezglutenową, czyli wyprodukowaną na bazie kukurydzy, ryżu, ziemniaków, prosa, tapioki, sago, sorgo, gryki, szarłatu (np. kasza kukurydziana, płatki ryżowe, kleiki ryżowe, kasza jaglana, kasza gryczana. Dieta powinna być lekkostrawna, obfitująca w witaminy: A,C,D i kwas foliowy, wapń i żelazo.
Kazeina jest głównym białkiem mleka krowiego, w związku z tym występuje również we wszystkich jego przetworach tj. serze białym i żółtym, kefirze, maślance, jogurcie, śmietanie, maśle, a także produktach z ich dodatkiem. Produkty mleczne należy zastąpić preparatami mlekozastepczymi, czyli żywnością specjalnego przeznaczenia żywieniowego/medycznego. Są one źródłem pełnowartościowego białka oraz składników mineralnych (głównie wapnia) i witamin, a nie zawierają lub zawierają niewielkie ilości nietolerowanej przez organizm kazeiny. Produkty te są również często ubogolaktozowe.
Oprócz produktów zawierających gluten i kazeinę z diety należy wykluczyć potrawy smażone i tłuste, ciężkostrawne i wzdymające, przetwory z mięsa – pasztet, pasztetową, kaszankę, konserwy, tłuste mięsa i wędliny. Całodzienna racja pokarmowa powinna został rozłożona na 5 posiłków podawanych w niewielkich ilościach. Pełnowartościowe białko można dostarczyć w diecie zwiększając podaż chudego drobiu i mięsa (cielęciny, mięsa z królika, schabu) oraz ryb i jaj. Na preparatach mleko zastępczych można przygotować różne posiłki np. kluseczki z mąki kukurydzianej lub ryżowej.
3. Dieta eliminacyjna w alergii
Kolejną dysfunkcją organizmu, która często dotyczy dzieci z autyzmem jest alergia. Jej przyczyną jest antygen (alergen), który po wniknięciu do organizmu wywołuje odpowiedź układu immunologicznego (np. wysypkę, napady duszności, opuchliznę, biegunkę i wymioty, nieżyt nosa itd.). Alergię najczęściej powodują alergeny: mleka (głównie beta-laktoglobulina), jaja, ryb i owoców morza, orzechów, sezamu, selera, gorczycy, soi. Często spotykana jest również alergia na: kakao, czekoladę, owoce cytrusowe, truskawki, siarczyny z przetworów owocowych, kurczaki oraz mięso wieprzowe. Rozpoznanie alergii pokarmowej u dziecka opiera się głównie na takich metodach jak: testy skórne, badanie poziomu przeciwciał we krwi, próba prowokacji alergenowej. Leczenie dietetyczne wykrytej alergii polega przede wszystkim na eliminacji z diety produktów, których spożycie przyczynia się do wystąpienia reakcji alergicznej.
4. Dieta ze zwiększoną podażą kwasów omega-3 oraz prebiotyków i probiotyków
Kwasy omega-3 (EPA – eikozapentaenowy i DHA – dokozaheksaenowy) są składnikiem mózgu. Wpływają korzystnie na jego funkcjonowanie, zwiększając zdolność kojarzenia i koncentracji uwagi dziecka z autyzmem. Dobrym źródłem tych składników są tłuste ryby morskie np. śledź, makrela, łosoś oraz ich przetwory. Natomiast odpowiednia podaż prebiotyków i probiotyków pozwala na ograniczenie niekorzystnych objawów ze strony przewodu pokarmowego, spowodowanych głównie brakiem korzystnej flory bakteryjnej w jelicie (np. na skutek zażywania pewnych leków lub przewlekłych biegunek). Prebiotyki są węglowodanami, stanowiącymi pożywkę, czyli pokarm, dla pożądanej mikroflory jelitowej, natomiast probiotyki to wyselekcjonowane szczepy bakterii (np. z grupy Lactobacillus i Bifidobacterium) o dobroczynnym wpływie na przewód pokarmowy. Naturalnymi źródłami prebiotyków są: korzenie cykorii, topinambur, karczochy, banany, cebula, zboża i nasiona roślin strączkowych.
5. Dieta oparta na żywności nieprzetworzonej i ekologicznej
Żywność nieprzetworzona i ekologiczna, jeżeli tylko pochodzi z wiarygodnego źródła, jest pozbawiona barwników i substancji dodatkowych, pestycydów i azotanów. Wszystkie te substancje mogą wpływać niekorzystnie na system nerwowy dziecka z autyzmem, potęgując zaburzenia neurologiczne. W jadłospisie dzieci z autyzmem należy ograniczyć produkty wysokoprzetworzone np. słodzone kolorowe napoje i słodycze, konserwy, koncentraty zup w proszku.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Żywienie dzieci przedszkolnych z alergią pokarmową
