Żywność Funkcjonalna - Lepsza Żywność?
Autor: Aleksandra Szewczyk
Jednym z ważnych elementów rynku żywności wielu krajów stanowi żywność funkcjonalna. Zgodnie z definicją programu badawczego FUFOSE (Functional Food Scence In Europe), utworzoną w roku 1999, ,,żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie stanu zdrowia, samopoczucia/lub zmniejszeniu ryzyka chorób. Żywność ta musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą – nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety”.
Ze względu na specyficzny skład produktów należących do żywności funkcjonalnej mogą być one przyporządkowane do jednej z następujących grup:
1. W pierwszej grupie ze względu na specyficzny skład wyróżnia się żywność:
- wzbogaconą
- niskoenergetyczną
- wysokobłonnikową
- probiotyczną
- o obniżonej zawartości sodu
- o obniżonej zawartości cholesterolu
- energetyzującą
2. Do drugiej grupy zaliczyć można żywność przeznaczoną do zaspokajania określonych potrzeb organizmu:
- zmniejszającą ryzyko chorób układu krążenia
- zmniejszającą ryzyko chorób nowotworowych
- zmniejszającą ryzyko osteoporozy
- dla osób narażonych na stres
- hamująca procesy starzenia
- dietetyczna dla osób z zaburzeniami metabolizmu i trawienia
- dla sportowców
- dla osób w podeszłym wieku
- dla kobiet w ciąży i karmiących
- dla niemowląt
- dla młodzieży
- poprawiającą nastrój i wydolność psychofizyczną
Niektóre z tego rodzaju produktów wykazują działanie wielokierunkowe, co zapewnia im przynależność do kilku podgrup równocześnie.
Najczęściej żywność funkcjonalna wyróżnia się tym, że zawiera cenne składniki bioaktywne, albo występują w niej substancje bioaktywne w ilościach większych niż w produktach tradycyjnych.
Jednak termin ,,żywność funkcjonalna” odnosi się również do produktów, które z natury obfitują w składniki bioaktywne, t.j. płatki owsiane, chleby z ciemnej mąki.
Na polskim rynku wśród produktów należących do żywności funkcjonalnej największym powodzeniem cieszą się m.in. probiotyczne produkty mleczne t.j. jogurty, desery jogurtowe. Zawierają one bakterie fermentacji mlekowej – tzw. probiotyki (tj. Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus rhamnosus, Bifidobacterium bifidum). Włączanie do diety, w odpowiednich ilościach, produktów zawierających te mikroorganizmy przyczynia się do zapobiegania powstawaniu nowotworów jelita grubego, zaparć, obniżania poziomu cholesterolu we krwi, zapewnienia stymulacji układu odpornościowego. Oprócz produktów probiotycznych popularnością w Polsce cieszą się również koncentraty napojów wzbogacane w witaminy (głównie witaminy: C, E, witaminy z grupy B) i składniki mineralne oraz zbożowe produkty śniadaniowe, w których zwiększona jest zawartość witamin z grupy B, żelaza i błonnika pokarmowego.
Ważne miejsce wśród produktów należących do żywności funkcjonalnej zajmują produkty wspomagające profilaktykę chorób układu krążenia. Aż 1 bln osób choruje na nadciśnienie. Do składników bioaktywnych występujących w tych produktach należą stanole i fitosterole (obniżające poziom cholesterolu we krwi), kwasy tłuszczowe Ω-3, błonnik pokarmowy, soja oraz flawonoidy, polifenole, a także peptydy i kwas γ-aminomasłowy (powodując y obniżanie ciśnienia krwi). Początkowo jedynym produktem tej grupy była bogata w stanole i sterole margaryna (aktualnie dostępna jest margaryna Benecol). W tej chwili można nabyć również jogurty, napoje probiotyczne (np. Danaten firmy Danone), czekoladę mleczną lub sok - zawierające antyoksydanty, czy pieczywo wzbogacone w stanole i sterole.
Osobom leczącym się na choroby układu kostnego (np. osteoporozę) poleca się spożywanie produktów bogatych w wapń i magnez. Przykładem produktów należących do tej grupy są biszkopty, do których dodaje się wapń, kwas foliowy, żelazo oraz inulinę.
Do żywności funkcjonalnej zalicza się również produkty typu light, z których większość cechuje się obniżoną zawartością cukru i/lub tłuszczu. Tego typu żywność, a także produkty zawierające składniki przyczyniające się do zmniejszania apetytu, przeznaczona jest dla osób walczących z nadwagą lub otyłością i u których istnieje zagrożenie wystąpienia tych chorób. Przykładem dodatku funkcjonalnego, którego działanie ma polegać na zmniejszaniu apetytu jest preparat Fabules, w którego składzie występuje olej palmowy i galaktolipidy.
Inną grupę stanowią produkty mające ,,przedłużać młodość”. Należy do nich obecny na europejskim rynku od 2007 roku jogurt Essensis, który zawiera preparat witaminowy ProNutris. Spożywanie tego specyfiku ma się przyczyniać do poprawy kondycji skóry.
Niektóre produkty z tej grupy przeznaczone są dla osób po 50 roku życia. Przykładem może być mleko wzbogacone selenem, cynkiem, witaminami (A, D i E) oraz magnezem i błonnikiem pokarmowym.
Wiele osób prowadzi obecnie intensywny tryb życia. Dla złagodzenia złych skutków stresu zaleca się im spożywanie produktów wzbogaconych o ekstrakty z zielonej herbaty albo ziół. Poleca się im także spożywanie tzw. ,,nocnego mleka” zawierające serotoninę – hormon ,,ułatwiający zasypianie” oraz czekoladki z melatoniną i kwasem γ-aminomasłowym (GABA) o podobnym wpływie na organizm.
Specjalnie dla osób cierpiących na alergie tworzone są produkty nie zawierające składników będących potencjalnymi alergenami, tj. gluten, soję czy laktozę. W USA istnieje seria produktów , które nie zawierają ośmiu najczęściej występujących alergenów.
W grupie żywności, która ma zaspokajać określone potrzeby zdrowotne znaleźć można pełnoziarniste batoniki wzbogacane w błonnik, witaminy oraz składniki mineralne. Cechują się one składem odpowiednio zbilansowanym dla potrzeb kobiet, dla których zostały stworzone. Natomiast kobiety w ciąży, mające zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze mogą je pokryć np. włączając do diety batonik ,,Oh mama!”, który charakteryzuje się zwiększoną zawartością witamin, składników mineralnych i kwasów omega 3.
W żywności funkcjonalnej upatruje się sprzymierzeńca w walce z wieloma chorobami. Należy jednak z rozwagą spożywać produktów z tej grupy. Zarówno niedobór, jak i nadmiar substancji odżywczych stanowi zagrożenie dla zdrowia.
Rozważa się dodawanie do żywności funkcjonalnej składników stosowanych w przemyśle kosmetycznym (np. aloe vera, kolagen, ceramidy). Nie wykluczone również, że do produktów tej grupy będzie dołączać żywność genetycznie modyfikowana. Aby być świadomym tego, co się spożywa warto zatem dokładnie zapoznawać się z treścią etykiet opakowań produktów należących do grupy żywności funkcjonalnej.
Aleksandra Szewczyk
Technolog żywności
Przeczytaj także: Co powinniśmy wiedzieć o błonniku?
