Cukrzyca ciążowa
Autor: Alicja Hojda
Co to jest?
Cukrzyca ciążowa (GDM, ang. gestational diabetes mellitus) to zaburzenia metabolizmu węglowodanów (objawiające się głównie podwyższonym stężeniem glukozy we krwi) po raz pierwszy wykryte u kobiety w czasie trwania ciąży. Choroba ta jest obecnie najczęstszą patologią położniczą. Nieleczona stwarza ryzyko zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się dziecka.
W drugiej połowie ciąży znacząco wzrasta stężenie tzw. diabetogennych hormonów, które powodują wzrost stężenia glukozy we krwi. Jednocześnie obserwuje się zwiększoną insulinooporność, czyli słabsze działanie produkowanej przez trzustkę insuliny. Jeśli organizm kobiety nie jest w stanie produkować potrzebnych w tym czasie zwiększonych ilości insuliny, pojawia się cukrzyca.
Jak się ją rozpoznaje?
Każda kobieta ciężarna na pierwszej wizycie u ginekologa powinna mieć zlecone badanie stężenia glukozy we krwi (glikemii) na czczo. Jeśli wynik będzie prawidłowy (poniżej 100 mg/dl), to następnym badaniem w kierunku cukrzycy będzie doustny test obciążenia 50 g glukozy (GCT, test przesiewowy) przeprowadzony pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży. Jeżeli na czczo glikemia będzie w zakresie 100 – 125 mg/dl lub po 1 godzinie od wypicia 50 g glukozy glikemia będzie wyższa niż 140 mg/dl lekarz powinien zlecić powtórzenie testu, ale z dawką 75 g glukozy do wypicia (OGTT, test diagnostyczny). Cukrzycę ciążową rozpoznaje się wtedy, gdy dwukrotnie na czczo stężenie glukozy we krwi było wyższe niż 125 mg/dl lub gdy w teście obciążenia 75 g glukozy wynik na czczo był większy niż 100 mg/dl, lub w 2 godziny po wypiciu 75 g glukozy wyższy niż 140 mg/dl.
Bardzo ważne jest, aby przed badaniem ciężarna była na czczo, czyli przez minium 8 godzin nic nie jadła ani nie piła (dopuszczalne jest kilka łyków wody). Istotne jest również, aby na kilka dni przed badaniem odżywiać się normalnie i nie ograniczać w diecie produktów węglowodanowych (spożywać minimum 150 g węglowodanów).
Jak się ją leczy?
Konieczna jest wizyta u lekarza diabetologa, który, na podstawie wyników badań zadecyduje o przebiegu leczenia. Prawidłowe leczenie cukrzycy ciążowej to w pierwszej kolejności edukacja na temat istoty choroby i jej możliwych powikłań, następnie prawidłowa dieta, odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny oraz leki (insulina). W 80% przypadków do wyrównania gospodarki węglowodanowej u ciężarnych wystarcza sama dieta. W pozostałych 20% przypadków konieczne jest podawanie insuliny w zastrzykach lub przy użyciu osobistej pompy insulinowej.
Ważne jest, alby przyszła mama mająca cukrzycę codziennie badała sobie stężenie glukozy we krwi glukometrem sama w domu. Najlepiej rano na czczo tuż po przebudzeniu oraz 1-2 godziny po głównych posiłkach (lub tak często, jak zaleci lekarz diabetolog). Normy glikemii dla ciężarnych są bardziej rygorystyczne niż dla reszty ludzi. U kobiet w ciąży cukier na czczo nie powinien być wyższy niż 90 mg/dl, a po posiłku nie powinien przekraczać 120 mg/dl.
Po narodzinach dziecka zaburzenia gospodarki węglowodanowej zazwyczaj mijają. Należy jednak regularnie robić badania, gdyż u około połowy kobiet z przebytą cukrzycą ciążową w ciągu 5-10 lat ujawnia się stan przedcukrzycowy lub cukrzyca typu 2.
Jaka jest najlepsza dieta dla ciężarnej z cukrzycą?
Po pierwsze i najważniejsze: specjalna dieta „cukrzycowa” nie istnieje. Ciężarna z cukrzycą powinna po prostu przestrzegać zasad zdrowego żywienia pamiętając jednocześnie o kilku dodatkowych zaleceniach.
Brzmią one następująco:
1. Posiłki spożywaj mniejsze, ale częściej, co 2-3 godziny (6 do nawet 8 posiłków na dobę – ostatni tuż przed snem). Ważne, aby w kolejnych dniach te same posiłki miały zbliżoną wartość energetyczną oraz zawartość węglowodanów.
2. Wyeliminuj z diety cukry proste (cukier, słodycze, ciasta, słodkie napoje, słodkie i dojrzałe owoce, soki owocowe).
3. Ogranicz do minimum produkty z białej, oczyszczonej mąki (białe pieczywo, bułeczki, kluski, pierogi, a także biały ryż, kaszkę manną, płatki śniadaniowe z cukrem).
4. Wybieraj bogate w błonnik produkty pełnoziarniste (razowe pieczywo, razowy makaron, brązowy ryż, grube kasze, płatki zbożowe bez dodatków, otręby). Zwracaj uwagę, aby kupowane przez Ciebie pieczywo nie zawierało karmelu i słodu.
5. Spożywaj jak najwięcej warzyw, najlepiej surowych (jako dodatek do każdego posiłku) i gotowanych na parze.
6. Owoce jedz z umiarem (2-3 sztuki dziennie). Ogranicz winogrona i banany.
7. Wybieraj półtłuste mleko produkty mleczne (sery, twarogi, kefiry maślanki). Zrezygnuj ze słodzonych owocowych jogurtów, kefirów, deserów mlecznych.
8. Mleko, owoce i płatki śniadaniowe zjedzone na pierwszy poranny posiłek mogą znacząco podnieść poziom glukozy we krwi, dlatego lepiej jedz je na późniejsze posiłki, a nie na śniadanie.
Pozostałe produkty spożywaj według zaleceń dla wszystkich kobiet ciężarnych.
Wartość energetyczna diety i zawartość białka, tłuszczu i węglowodanów w diecie ciężarnej powinna być indywidualnie dostosowana do masy ciała, wieku, tygodnia ciąży. Węglowodany powinny stanowić 40-50% dobowego zapotrzebowania energetycznego, tłuszcze 20-30%, białko 30% (1,3 g na kilogram masy ciała). Ponadto dieta powinna uwzględniać indywidualne preferencje kobiety oraz łagodzić typowe dolegliwości ciążowe (zgaga, nudności, zaparcia).
W przypadku terapii cukrzycy przy pomocy samej diety wystarczy aby ciężarna skupiła się na jakości spożywanych produktów, jedynie orientacyjnie szacując zawartość węglowodanów i dbając, aby w kolejnych dniach w odpowiadających sobie posiłkach była ona zbliżona. Sprawa jest bardziej skomplikowana kiedy do leczenia włącza się insulinę. Wtedy ważne jest skrupulatne liczenie zawartości węglowodanów w posiłkach i dostosowywanie odpowiedniej dawki insuliny, aby uniknąć niebezpiecznej hipoglikemii (niskie stężenie glukozy we krwi) lub hiperglikemii (zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi).
O tym jak radzić sobie z liczeniem węglowodanów w diecie i jak komponować jadłospis w przypadku kobiet z cukrzycą ciążową w kolejnym artykule.
mgr Alicja Hojda
Dietetyk
Przeczytaj także: Pełnowartościowe śniadanie w diecie młodych i przyszłych mam
