Kolorowo i zdrowo - karotenoidy
Autor: Magdalena Tęsiorowska
Większość z rodziców i dzieci słysząc słowo „karotenoidy” kojarzy je z beta-karotenem – pomarańczowym barwnikiem występującym m.in. w marchewce. To duże uproszczenie, ponieważ karotenoidy są szeroką grupą naturalnych barwników syntetyzowanych głównie przez rośliny, a także glony, grzyby i bakterie. Ilość odkrytych i opisanych barwników karotenoidowych jest ogromna, dotychczas zidentyfikowano ponad 600, z czego w codziennej diecie występuje około 60 z nich.
Najprościej mówiąc, karotenoidami nazywamy grupę związków chemicznych nadających barwę roślinom i zwierzętom w zakresie od jasnożółtej do intensywnie czerwonej. U zwierząt barwniki te nadają odpowiedni kolor piórom, skórze i łuskom, jednak zwierzęta ( w tym również ludzie) w przeciwieństwie do roślin nie potrafią samodzielnie syntetyzować barwników karotenoidowych, muszą więc dostarczać je z dietą. Ze względu na budowę karotenoidy dzielimy na:
• Karoteny – związki, które nie zawierają tlenu, np. wszystkie odmiany karotenu, alga, beta, gamma karoten, likopen,
• Ksantofile – związki posiadające atom tlenu, np. luteina, flawoksantyna, rubiksantyna.
Najbardziej znane karotenoidy w żywności:
1. Niekwestionowanym królem tej grupy związków jest znany wszystkim beta-karoten. Jest on prowitaminą witaminy A, czyli substancją, z której organizm człowieka przy pomocy enzymów wątrobowych i nienasyconych kwasów tłuszczowych wytwarza witaminę A, a konkretnie retinol. Wśród karotenoidów najszybciej i najłatwiej ulega przemianie do witaminy A. Teoretycznie z jednej cząsteczki β-karotenu można otrzymać dwie cząsteczki retinolu (witaminy A). Jednak efektywność biokonwersji β-karotenu do witaminy A zależy od źródła prowitaminy. Głównym źródłem związku jest marchew (6,6 mg/100 g produktu).
Zawartość beta-karotenu w przeliczeniu na 100 gram produktu:
• Jarmuż – 5,9 mg
• Pietruszka – 4,9 mg
• Szpinak – 3,5 mg
• Mango – 2,9 mg
• Morele – 1,6 mg
Likopen – jego głównym źródłem jest pomidor i przetwory pomidorowe, inne produkty obfitujące w ten związek to morele, pomarańczowe grapefruity, arbuzy, papaje.
Luteina oraz zeaksantyna – najwięcej tych związków znajduje się w zielonych liściach warzyw, głównie szpinaku i kapusty. Poza tym występują one także w brukselce, brokułach i warzywach kapustnych. Związki te znajdziemy również w produktach odzwierzęcych – żółtko jaja kurzego jest dobrym źródłem tych barwników.
Funkcje żywieniowe karotenoidów:
• Przeciwutleniacze – dodatek barwników do plazmy krwi powoduje ochronę lipoprotein przed ich utlenianiem. Beta-karoten i inne związki wykazują właściwości ochronne w stosunku do DNA zawartego w limfocytach (komórkach odporności), zapobiegają utlenieniu DNA, blokują aktywne formy tlenu powstające w wyniku działania różnych enzymów w procesie nowotworowym, tym samym go spowalniając. Ponadto aktywnie usuwają wolne rodniki z organizmu powstające w wyniku stresu oksydacyjnego (ze stresem oksydacyjnym organizm ma do czynienia w sytuacjach kryzysowych, w wyniku przemęczenia, depresji).
• Antyoksydacyjne właściwości barwników karotenoidowych wpływają także na ich działanie przeciwnowotworowe i przeciwzapalne. Zapobiegają tworzeniu komórek rakowych i guzów.
• Niektóre barwniki mają zdolność redukcji nadmiernej masy ciała i zapobiegania cukrzycy.
• Wspomagają leczenie oczu – luteina i zeaksantyna mają dobroczynny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie narządu wzroku. Występują one w siatkówce i soczewce oka, chroniąc je przed niszczącymi procesami utleniania, które są zapoczątkowane przez światło. W wyniku absorpcji znacznej części promieni świetlnych karotenoidy te uniemożliwiają fotoutlenianie się tkanek oka. Te dwa barwniki znajdują się także w plamce żółtej oka i odpowiadają za jej żółtą barwę. Zeaksantyna, luteina oraz beta-karoten zmniejszają ryzyko powstania katarakty oraz zapobiegają wielu schorzeniom oczu.
Jaką żywność powinniśmy podawać naszym maluszkom?
Beta-karoten:
• pomarańczowe owoce: morele, brzoskwinie, nektarynki, melon, mango,
• żółte i pomarańczowe warzywa: marchew, dynia, żółte pomidory, papryka,
• zielone warzywa liściaste: szpinak, kalafior, brokuły, sałata, cykoria, włoska kapusta, jarmuż, liście buraka, rzepa, gorczyca, mniszek lekarski, endywia
• szparagi, groszek, wiśnie, suszone śliwki.
Likopen:
• czerwone warzywa : pomidor, pomidor drobnoowocowy
• przetwory pomidorowe: sok, ketchup, sosy, zupy, koncentrat pomidorowy,
• owoce: różowy grapefruit, czerwona pomarańcza, morele
mgr inż. Magdalena Tęsiorowska
Dietetyk
Przeczytaj także: Magnez w diecie dziecka
