Wpływ żywienia na rozwój mózgu dziecka
Autor: Edyta Kuzara
Prawidłowy rozwój mózgu dziecka zależy szczególnie od właściwego sposobu żywienia matki od połowy ciąży, a następnie dziecka aż do ukończenia drugiego roku życia. Mózgi niedożywionych maluchów są zazwyczaj mniejsze niż ich rówieśników, ze względu na ograniczony wzrost dendrytów (części komórek nerwowych uczestniczących w przewodzeniu informacji nerwowych) oraz pogorszone wytwarzanie ich osłonek. Rezultatem niedożywienia w okresie płodowym i wczesnego dzieciństwa są zaburzenia zachowania, zdolności poznawczych, wolniejszy rozwój mowy oraz koordynacji ruchowej, niższe IQ oraz gorsze wyniki w nauce.
Waga noworodka po urodzeniu oraz rozmiary jego mózgu zależą głównie od sposobu żywienia tj. jakości i ilości pokarmu spożywanego przez jego mamę podczas ciąży. W celu zapewnienia dziecku optymalnego wzrostu i rozwoju, kobiety w stanie błogosławionym powinny dostarczać do organizmu około 300 kalorii więcej niż przed zajściem w ciążę, co oznacza m.in. zwiększenie spożycia białka o 10-12 g dziennie.
Na rozwój mózgu noworodka po urodzeniu ma wpływ przede wszystkim jakość żywienia. Najlepszym, lecz nie jedynym możliwym pokarmem, który obfituje we właściwe składniki odżywcze jest mleko matki. Przy czym w przypadku dzieci karmionych piersią w 6 miesiącu życia należy wprowadzić pokarmy suplementowane w żelazo. W składnik ten wzbogacone są mieszanki mleczne, w związku z tym problem niedoboru żelaza po 6 miesiącu życia zwykle nie dotyczy dzieci żywionych sztucznie mlekiem modyfikowanym. Żelazo wywiera szczególny wpływ na rozwój funkcji poznawczych u dzieci, gdyż jest niezbędne do zapewnienia odpowiedniej ilości czerwonych krwinek, Transportują one tlen - nieodzowny do prawidłowego rozwoju mózgu.
Dzieci posiadają stosunkowo wysokie zapotrzebowanie na tłuszcz w diecie ze względu na intensywny proces mielinizacji we wczesnym dzieciństwie. Do drugiego roku życia składnik ten powinien stanowić około 50% energii dostarczanej z dietą, a jego głównym źródłem powinno być mleko matki lub mleko modyfikowane, a następnie jeżeli nie ma przeciwwskazań - produkty mleczne. W przypadku starszych dzieci należy ograniczyć podaż tłuszczu mlecznego zastępując go częściowo roślinnym oraz zmniejszyć jego ogólną ilość w diecie poprzez podawanie produktów częściowo odtłuszczonych.
Wszystkie składniki odżywcze są istotne dla wzrostu i rozwoju komórek nerwowych, jednak szczególnie ważnymi są białko, żelazo, cynk, selen, jod, kwas foliowy, witaminy cholina oraz długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Ich niedobór we wczesnych etapach życia może w sposób niekorzystny wpłynąć na rozwój mózgu, tym samym zdolność myślenia, kojarzenia i koncentracji uwagi.
Niedobory energetyczno-białkowe
Niedobory energetyczno białkowe wpływają na poziom DNA i RNA w neuronach oraz profil kwasów tłuszczowych. Konsekwencją jest obniżenie liczby neuronów, ograniczenie syntezy białka oraz niewłaściwa mielinizacja komórek nerwowych, co zaburza przesyłanie informacji nerwowej. Zmianom ulega struktura białek, poziom czynników wzrostu oraz wytwarzanie neuroprzekaźników, czyli specyficznych substancji przekazujących sygnał nerwowy, czego rezultatem jest zmniejszenie rozmiarów mózgu. Białka są podstawowymi składnikami budulcowymi wszystkich komórek i tkanek. Aminokwasy tworzące białka (szczególnie tryptofan) są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu.
Żelazo
Żelazo jest składnikiem szczególnie istotnym dla rozwoju płodu w trzecim trymestrze ciąży, gdyż uczestniczy w takich procesach jak: mielinizacja, synteza neurotransmiterów oraz metabolizm energii. Niedobory tego składnika w okresie płodowym oraz noworodkowym mogą wpływać niekorzystnie na rozwój określonych części mózgu, pogorszając procesy myślenia oraz kojarzenia. Przyczyną niskiego poziomu żelaza u noworodków może być m.in. ciężka niedokrwistość z niedoboru żelaza u matki lub zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek w wyniku cukrzycy u matki lub brak zgromadzonych zapasów żelaza, z powodu przyśpieszonego porodu. Niemowlęta, u których stwierdzono niski poziom ferrytyny w pierwszym kwartale życia gorzej rozwijają się pod względem neurologicznym, w porównaniu z rówieśnikami.
Cynk
Cynk jest kofaktorem, czyli aktywatorem enzymów, regulujących przemiany biochemiczne białek i kwasów nukleinowych. Niedobór tego składnika w życiu płodowym skutkuje obniżeniem poziomu DNA, RNA oraz białek w mózgu. Pierwiastek ten jest szczególnie ważny dla prawidłowego rozwoju płatów skroniowego i czołowego mózgu oraz móżdżku. Niemowlęta, które nie otrzymywały właściwych ilości cynku w życiu płodowym posiadają znacznie gorszą pamięć krótkotrwałą.
Miedź
Miedź jest niezbędnym aktywatorem białek, uczestniczących w metabolizmie energii i dopaminy w mózgu, aktywności antyoksydacyjnej oraz gromadzeniu zapasów żelaza w okresie płodowym życia. Długotrwałe niedobory tego składnika w etapie przed urodzeniem mają wpływ na rozwój móżdżku, czego konsekwencją są zaburzenia funkcji motorycznych, równowagi i koordynacji ruchów.
Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe
Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe, a w szczególności kwas dokozaheksaenowy (DHA), są silnymi czynnikami neurobiologicznymi, które wpływają na strukturę błon neuronów, proces mielinizacji oraz tworzenie synaps.
Pozostałymi składnikami istotnymi w rozwoju mózgu są jod i selen, które regulują poziom hormonów tarczycy. Kwas foliowy i cholina, uczestniczące w przemianach węgla, przemianach DNA oraz syntezie neuroprzekaźników.
Witaminy
Witamina B1 pomaga w wytwarzaniu energii poprzez udział w spalaniu glukozy w tkance nerwowej. Składnik ten reguluje funkcje poznawcze. Witamina B9 ochrania mózg podczas jego rozwoju oraz wpływa stymulująco na pamięć. Witaminy B6 i B12 uczestniczą w syntezie pewnych neurotransmiterów, które poprawiają funkcje poznawcze oraz językowe. Zakończenia komórek nerwowych w mózgu zawierają znaczące ilości witaminy C. Witamina D i jej analogi pomagają zapobiec wielu chorobom neurodegeneracyjnym. Witamina E ochrania błony komórek nerwowych.
mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk
Przeczytaj także: Profilaktyka krzywicy – Witamina D
