Znaczenie jodu w żywieniu kobiet ciężarnych i karmiących

Autor: Edyta Kuzara

Gdyby tak zadać pytanie przyszłym mamom na jakie witaminy i minerały zwiększa się zapotrzebowanie organizmu w okresie ciąży i laktacji z pewnością większość z nich wymieniłaby kwas foliowy i żelazo. I faktyczne to prawda, ale nie można zapomnieć o jeszcze innym składniku nieodzownym dla prawidłowego rozwoju płodu i dla zdrowia kobiet – jest nim jod.

Jod jest zaliczany do mikroelementów czyli składników mineralnych, których ilość w naszym organizmie jest mniejsza niż 0,01%. Występuje on powszechnie nie tylko w organizmach żywych, ale również w glebie, wodzie i powietrzu. Najwięcej jodu znajduje się w wodzie morskiej oraz w produktach pochodzenia morskiego tj. glonach, rybach i skorupiakach. Zawartość jodu w wodzie morskiej jest 10-krotnie wyższa niż w wodzie słodkiej i wynosi około 50 µg/l. Na ilość jodu w powietrzu wpływa odległość od morza (im dalej tym mniej), kierunek wiatru i zanieczyszczenie środowiska (związki siarki, rtęci, ołowiu). Jego obecność w opadach atmosferycznych jest większa niż w powietrzu – stąd trafia do gleby, a z niej wraz z wodami gruntowymi do roślin.

Niektóre regiony Polski są uboższe w ten pierwiastek (Pogórze Karpackie, Pogórze Sudeckie), co wiąże się z ich oddaleniem od morza, nawiedzaniem przez silne opady (obszary górskie) i powtarzające się powodzie, które wypłukują jod z gleby. Na terenach o niskiej zawartości jodu w wodzie, powietrzu i glebie zwiększa się liczba osób z niedoborem tego pierwiastka, cierpiących na choroby tarczycy.

Jod jest składnikiem hormonów tarczycy – tyroksyny (T3) i trójjodotyroniny (T4), które uczestniczą w przemianach metabolicznych organizmu (przemianach białek, tłuszczów, węglowodanów). Odpowiadają za rozwój i dojrzewanie układu kostnego, „produkcję” ciepła i przemiany energetyczne organizmu, bilans wodny, a przede wszystkim za prawidłowy rozwój i funkcjonowanie mózgu oraz układu nerwowego. Gruczoł tarczycowy wytwarza również inny hormon – kalcytoninę, która reguluje poziom wapnia w organizmie, odpowiadając za jego homeostazę (równowagę). Zbyt wysoki poziom hormonów tarczycy (przy nadczynności tarczycy) sprzyja powstawaniu osteoporozy.

Jod dostarczany jest do organizmu przede wszystkim wraz z pożywieniem i wodą pitną. Innymi drogami wnikania tego pierwiastka jest układ oddechowy i skóra. Jest on gromadzony głównie w tarczycy (70-80%), a także w śliniankach, błonie śluzowej żołądka, mięśniach szkieletowych, gruczole mlekowym i jajnikach u kobiet. W mleku kobiecym jod znajduje się w ilości 6,3 µg/100 g. Jest on wydalany przez nerki, a jego zawartość w moczu jest bardzo dobrym wskaźnikiem wysycenia organizmu tym składnikiem.

Zapotrzebowanie na jod wzrasta u kobiet w okresie ciąży i laktacji, a także u dzieci podczas wzrostu. W tym pierwszym przypadku przyczynami są głównie: rozwój płodu, zwiększona filtracja nerkowa i wydalanie jodu z moczem.

Jak już wcześniej wspomniałam, jod jest konieczny do wytwarzania hormonów takich jak tyroksyna (T3) i trójjodotyronina (T4), które są z kolei nieodzowne do prawidłowego rozwoju psycho-fizycznego płodu. W I i II trymestrze ciąży tyroksyna jest dostarczana płodowi wyłącznie przez matkę, a jej niedobór prowadzi do najcięższej postaci uszkodzenia mózgu tj. kretynizmu endemicznego.

Towarzyszą mu często ciężka niedoczynność tarczycy i obrzęk śluzakowaty (zmiany skórne przy niedoczynności). Niedobór jodu w diecie przyszłej mamy wywołuje poronienia i zaburzenia okołoporodowe, a także odpowiedzialny jest za wcześniactwo połączone z niską masą urodzeniową noworodka. Zwiększeniu ulega śmiertelność okołoporodowa, a dzieci z niską masą urodzeniową są bardziej podatne na wystąpienie cukrzycy typu 2 i zespołu metabolicznego w życiu dorosłym. Przy lekkim i umiarkowanym niedoborze tego pierwiastka mogę wystąpić zaburzenia w rozwoju mózgu, czego skutkiem jest obniżenie zdolności zapamiętywania i kojarzenia.

Wśród chorób będących następstwem niedoboru jodu można wyróżnić takie jak: wole (czyli znacznie powiększona tarczyca), niedoczynność tarczycy, zaburzenia rozwoju fizycznego (przede wszystkim zaburzenia wzrostu i rozwoju kości) oraz umysłowego (kretynizm, obniżenie ilorazu inteligencji, opóźnienie umysłowe).

Objawy niedoczynności tarczycy (tarczyca wytwarza za mało hormonów):

• Zwolnienie przemiany materii, zmniejszenie „produkcji” energii cieplnej – odczuwanie ciągłego zimna nawet przy wysokich temperaturach, obniżona temperatura ciała
• Łatwe męczenie, ogólne osłabienie, senność, osłabienie koncentracji i pogorszenie pamięci
• Wzrost masy ciała pomimo braku apetytu, nadwaga i zaparcia
• Obrzęk twarzy, szczególnie powiek – twarz staje się zasiniona, „nalana”, a szpary powiekowe ulegają zwężeniu
• Głos staje się ochrypły
• Włosy wypadają, są szorstkie i bez połysku

Objawy nadczynności tarczycy (tarczyca produkuje za dużo hormonów):

• Stałe osłabienie, płaczliwość, zaburzenia snu, drażliwość i wybuchowość
• Chudnięcie pomimo bardzo dobrego apetytu
• Ciągłe uczucie gorąca – chory „promieniuje” ciepłem
• Przyśpieszone bicie serca, wzmożona potliwość, drżenie rąk
• Uporczywe biegunki

Rozpoznanie niedoczynności czy też nadczynności tarczycy u kobiet ciężarnych nie jest łatwe, gdyż podobne dolegliwości często występują przy ciąży prawidłowej. Kobiety ciężarne profilaktycznie powinny znaleźć się pod szczególną opieką lekarza - endokrynologa.

Zalecane spożycie jodu:

- kobiety 16-75 rok życia - 150 µg/dobę
- kobiety w ciąży i karmiące niezależnie od wieku – 220 µg/dobę

W codziennej diecie źródłami jodu są ryby morskie, nabiał i jaja. Woda pitna pokrywa około 10% zapotrzebowania na ten mikroelement. Owoce i warzywa są raczej ubogim źródłem jodu. Rośliny należące do rodziny krzyżowych (brokuły, brukselka, kalafior, kapusta, rzepa) zawierają składniki wolotwórcze, które poprzez wiązanie jodu ujemnie wpływają na funkcjonowanie tarczycy. Mięso również nie jest dobrym źródłem tego pierwiastka, przy czym jego zawartość w różnych gatunkach mięs jest zróżnicowana.

Najprostszym sposobem uzupełnienia diety w jod stało się wzbogacenie soli kuchennej w ten składnik mineralny. W tym celu najczęściej do soli spożywczej dodawany jest jodek potasu (KI) lub jodan potasu (KJ) w ilości 30 +/-10mg KJ/1 kg.

W przypadku, gdy codzienna dieta nie obfituje w produkty bogate w jod i zwiększa się ryzyko wystąpienia niedoboru tego pierwiastka lekarz może zalecić stosowanie kobietom w ciąży i karmiącym dodatkowej dawki jodu (100-150 µg/dobę) w formie leku.

mgr inż. Edyta Kuzara
Dietetyk

Przeczytaj także: Mleko pasteryzowane czy UHT. Które wybrać?

Zobacz także:

• 

  POBIERZ NASZE E-BOOKI Z MENU DLA DZIECI NA 30 DNI (DOKŁADNE RECEPTURY).