Żywienie a aktywność układu odpornościowego cz.2
Autor: Sabina Grygierek
Wpływ poszczególnych składników pożywienia na układ odpornościowy
Niedożywienie energetyczno-białkowe (PEM) wywiera głęboki wpływ na układ odpornościowy. Zaburza odporność komórkową, co jest przyczyną zwiększonej szczególnie wśród dzieci, chorobowości i umieralności na choroby zakaźne. PEM sprzyja głównie infekcjom w obrębie nosogardzieli i jamy ustnej. W Polsce większym problemem, niż niedożywienie, jest nadmiar kalorii pobieranych wraz z pożywieniem.
Układ immunologiczny jest bardzo wrażliwy na zmiany w diecie zawartości mikro- i makroskładników. Przy nadmiarze kalorii wzrasta liczba komórek zapalnych.
W krajach zachodnich dziennie spożywa się około 100-200 g tłuszczów, które dostarczają około 35-40% energii. Tłuszcze zwierzęce to około 60-80% tłuszczów spożywanych w ciągu dnia. Dieta wysokotłuszczowa (>45% energii pochodzącej z tłuszczu) jest związana z zaburzonym rozrastaniem się limfocytów oraz zmniejszona aktywnością komórek cytotoksycznych. W większości badań wykazywano, że niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) są potrzebne do prawidłowej aktywności układu immunologicznego. Niedobór NNKT zaburza odpowiedź zależną zarówno od komórek B jak i T. Zaburzenia te wycofują się po uzupełnieniu zawartości NNKT w diecie. W wielu badaniach wykazywano korzystne działanie kwasów omega-3 w chorobach autoimmunologicznych, chorobach układu krążenia, cukrzycy, chorobach nerek i nowotworach.
Witamina A i retinoidy pełnią ważne funkcje w aktywności układu odpornościowego. Witamina A wzmacnia układ immunologiczny szczególnie w chorobach zakaźnych. U dzieci chorujących na odrę, a leczonych witaminą A, stwierdzono wzrost IgG i limfocytów we krwi , a także zanotowano zmniejszoną śmiertelność. Niedobór witaminy A zaburza funkcję układu immunologicznego poprzez uszkodzenie błon śluzowych oczu, układu pokarmowego, oddechowego i moczowo-płciowego. Ponad to odpowiedź IgA-zależna wymaga do swojego prawidłowego przebiegu odpowiedniego poziomu wit.A. drogi oddechowe wysłane są nabłonkiem rzęskowym. Stanowi on pierwszą linie obrony, usuwając mikroorganizmy i karcinogeny, które dostają się wraz z wdychanym powietrzem. Niedobór witaminy A powoduje zmniejszenie liczby komórek rzęskowych. Witamina A i retinoidy są niezbędne w dojrzewaniu i różnicowaniu się komórek takich jak neutrofile, które są ważnymi komórkami obronnymi. W niedoborze witaminy liczba neutrofilów jest prawidłowa, natomiast zaburzona jest ich funkcja.
Witamina E – jej najlepiej poznaną funkcją, jest działanie antyoksydacyjne (jest przeciwutleniaczem). Korzystny wpływ witaminy E na układ odpornościowy wynika ze zmniejszenia tworzenia się wolnych rodników. Wzmożone tworzenie się wolnych rodników, czy to w wyniku starzenia się ustroju, czy tez zanieczyszczeń środowiska, czy też wadliwego żywienia, uszkadza różne komponenty układu immunologicznego. Niedobór witaminy E powoduje nasilenie nieenzymatycznego i enzymatycznego utleniania lipidów(tłuszczów). W wyniku czego powstają nadtlenki lipidów, a ich nadprodukcja zaburza fizjologiczne właściwości komórek niezbędnych w pracy układu odpornościowego. Witaminie E przypisuje się właściwości antykarcinogenne. Działa ona na różnych etapach poprzez wzmacnianie układu immunologicznego, naprawę błon komórkowych i DNA. Znane są doniesienia o hamującym wpływie witaminy E na wzrost komórek raka płuc, jamy ustnej i czerniaka.
Ważnym mikroelementem w funkcjonowaniu układu odpornościowego jest miedź. W wyniku jej niedoboru zostają zaburzone procesy przetwarzania antygenów i odpowiedź limfocytów T. niedobór miedzi zmniejsza także aktywność enzymów antyoksydacyjnych.
Niedobór cynku również zaburza odporność komórkową, obniża się bezwzględna liczba limfocytów. Szpik kostny jest jedną z najaktywniejszych tkanek ustroju i musi codziennie wyprodukować miliardy nowych limfocytów. Ponad 60% młodych limfocytów ginie w wyniku weryfikacji ich prawidłowości. Pozostałe limfocyty żyją kilka dni, po czym zastępowane są nowymi komórkami. Duże rozmiary szpiku, dynamika zachodzących w nim zmian sugerują, iż musi mieć on dostarczone odpowiednio wysokie ilości składników odżywczych.
Cynk jest niezbędny do procesu podziału, wzrostu i dojrzewania komórek, a jego niedobór szczególnie upośledza rozwój limfocytów B w szpiku.
Niekorzystnie na czynności układu odpornościowego wpływa także niedobór żelaza. Leukocyty w stanach niedoboru tego pierwiastka maja zmniejszone możliwości wewnątrzkomórkowego niszczenia bakterii. Badania wśród dzieci wykazały, że te z niedoborem żelaza dwukrotnie częściej zapadały na infekcje dróg oddechowych.
Żywność funkcjonalna: mechanizm działania na układ odpornościowy
Nabłonek wyściełający przewód pokarmowy i drogi oddechowe stale styka się z mikroorganizmami środowiska. W obu przypadkach miejscowe mechanizmy immunologiczne stanowią linię obrony. Główną rolę pełnią tu immunoglobuliny A (IgA). Neutralizują one toksyny, patogenne bakterie i wirusy, które wtargnęły do przewodu pokarmowego czy oddechowego. Obronę stanowi również ciągłość nabłonka, wydzielanie śluzu, glikolipidów i substancji antybiotykopodobnych. Ponad to, również miejscowa flora bakteryjna stanowi linię obrony przez patogennymi mikroorganizmami. Polega ona na współzawodnictwie o miejsce wiązania z receptorami na powierzchni błony śluzowej i wykorzystanie substratów metabolicznych. Poza tym flora bakteryjna gospodarza wytwarza czynniki regulujące, takie jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe i bakteriocyny.
Poza stale bytującą florą w jelitach, człowiek spożywa wraz z pokarmem bardzo liczne bakterie. Część z nich może przeżyć w środowisku jelitowym, wchodzić w interakcje ze stałą flora jelitową i korzystnie wpływać na funkcje biologiczne gospodarza. Na przykład po spożyciu bakterii kwasu mlekowego (LAB) często występuje immunomodulacja, czyli wzmacnianie systemu odpornościowego. Działa to w ten sposób, że LAB pobudza komórki czynne immunologicznie nabłonka jelitowego (IEC), co w efekcie daje wzmocnienie układu odpornościowego bez jednoczesnego wywołania reakcji zapalnych.
mgr inż. Sabina Grygierek
Dietetyk
Przeczytaj także: Żywienie a aktywność układu odpornościowego cz.1
