Flawonoidy

Autor: Marzena Gontarz

Flawonoidy - naturalne roślinne substancje odżywcze, związki należące do grupy polifenoli. Pełnią one w roślinach funkcję barwników, substancji zapachowych, smakowych oraz czynników chroniących je przed naturalnymi szkodnikami.

Flawonoidy nie są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Posiadają jednak wiele korzystnych dla zdrowia właściwości. Chronią komórki przed uszkodzeniami wywoływanymi przez wolne rodniki i wpływać na zmniejszenie zachorowalności - m.in. na choroby układu krążenia, nowotwory.

Wśród flawonoidów wyróżniamy: antocyjany (najczęściej o zabarwieniu czerwonym lub niebieskim), flawony (najczęściej o barwie żółtej), katechiny (bezbarwne polifenole zaliczane do garbników roślinnych), flawonole, izoflawony, flawonony, dihydroflawonole, chalkony, aurony, neoflawany, biflawonoidy, C-glukoflawony.

Flawonoidy występują najczęściej w łodygach, liściach i owocach roślin. Wyjątek stanowi cebula, która w swojej części podziemnej zawiera bardzo duże ilości kwercetyny. Flawonoidy nadają roślinom kolor i/lub smak, np. barwę fioletową - owocom jagody, bakłażanom (antocyjany), żółtą - curry (kurkumina) i gorczycy (flawony); smak goryczy - grejpfrutom (naryngina) i ostrość - chili (kapsaicyna).

Do produktów roślinnych bogatych we flawonoidy zalicza się warzywa: cebula, brokuły, pomidory, czerwona kapusta, bakłażany, owoce: grejpfruty, pomarańcze, ciemne winogrona, aronia, porzeczki czerwone i czarne, jeżyny, jagody, maliny, czerwone wino, kakao. Znaczące ilości antocyjanów zawierają owoce o granatowym, fioletowym i czerwonym zabarwieniu skórki: ciemne winogrona, aronia, porzeczka, wiśnie, jagody. Zielona herbata jest natomiast bogata w katechiny, które występują również w jabłkach, wiśniach i morelach. Owoce cytrusowe to z kolei dobre źródło flawonoli i flawonów. Flawonole występują także w cebuli, kapuście włoskiej, brokułach, jabłkach, wiśniach, jagodach, herbacie, czerwonym winie. To ostatnie, oprócz flawonoidów, zawiera również inne związki polifenolowe. Flawonoidami występującymi w winie w największych ilościach są antocyjanidy, kwercetyna, mircetyna, katechina. Izoflawony występują jedynie w nasionach roślin strączkowych i soi.

Flawonoidy posiadają właściwości antyoksydacyjne, a więc pod ich wpływem dochodzi do zmniejszenia się ilości wolnych rodników w komórkach. Wolne rodniki wywołują wiele uszkodzeń na poziomie komórkowym i subkomórkowym. Oddziałują niekorzystnie na funkcję białek, lipidów i kwasów nukleinowych. W warunkach homeostazy organizmu tworzące się wolne rodniki są unieczynniane. Jednak w przypadku upośledzonych mechanizmów obronnych lub zbyt intensywnych procesów wolnorodnikowych dochodzi do zakłóceń w funkcjonowania komórki. Pod wpływem działania wolnych rodników może rozwijać się szereg schorzeń (miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, zawał, udar, procesy kancerogenne), a także dochodzi do przyśpieszonego starzenia się organizmu. Stosunkowo dobrze poznaną cechą polifenoli jest ich działanie przeciwmiażdżycowe (antyoksydacyjne i antyagregacyjne) oraz naczyniorozszerzające. Ponadto flawonoidy wykazują działanie przeciwzapalne, uszczelniają naczynia krwionośne, działają rozkurczowo w stosunku do mięśni gładkich przewodu pokarmowego czy dróg żółciowych.

Zauważono istnienie znamiennej zależności pomiędzy regularnym spożyciem czerwonego wina bądź polifenoli a obniżeniem zachorowalności i umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca. Wykazano mianowicie, że flawonoidy są silnymi inhibitorami agregacji LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości, tzw. „złego cholesterolu"). Wiele badań wykazało, iż codzienne spożywanie kieliszka czerwonego wina - ze względu na antyoksydacyjne właściwości flawonoidów w nim zawartych - zapobiega chorobom wieńcowym.

Takie owoce jak: aronia, czarne jagody, porzeczki zawierają nie tylko duże ilości witamin antyoksydacyjnych A i C, ale także antocjanozydy, które również pełnią funkcję przeciwutleniaczy.

Wyjątkowe działanie ma również zielona herbata. Zawiera ona wiele polifenoli, z których najbardziej aktywnymi wydają się epigallokatechiny.

Zawartość w diecie produktów sojowych (bogatych w izoflawony) lub ich ekstraktów wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu. Izoflawony mogą również działać antyoksydacyjnie w stosunku do LDL oraz zmniejszać agregację płytek krwi, wpływając na opóźnienie procesu aterosklerozy.

Soja zawiera izoflawony, zwane ze względu na swoje właściwości fitoestrogenami. Głównymi izoflawonami soi są genisteina i daidzeina. Dieta bogata w produkty sojowe może obniżać ryzyko rozwoju nowotworów - szczególnie hormonozależnych, takich jak rak piersi czy prostaty.
Wysokie spożycie cebuli zmniejsza o połowę ryzyko rozwoju raka żołądka. Częstotliwość występowania nowotworów żołądka, a także przełyku jelita grubego, obniża również picie zielonej herbaty.

Flawonoidy zawarte w warzywach, owocach, soi czy zielonej herbacie wydają się więc odgrywać istotną rolę w prewencji chorób układu krążenia i nowotworów. Ich korzystne oddziaływanie przypisuje się głównie działaniu antyoksydacyjnemu. Źródłem flawonoidów są najczęściej te owoce i warzywa, które mają intensywne barwy - owoce jagód, czerwone grejpfruty, ciemne winogrona, pomarańcze, truskawki, ciemnożółte i czerwone jabłka, dojrzałe pomidory, czerwona cebula. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż wiele flawonoidów znajduje się w skórkach owoców. Jabłka i pomidory powinno się więc spożywać ze skórką, a owoce cytrusowe - wraz z miąższem i białymi osłonkami.

Flawonoidy są wrażliwe na utlenianie i mogą ulegać zniszczeniu przez nieodpowiednie lub zbyt długie przechowywanie. Do konsumpcji należy więc wybierać świeże i dojrzałe owoce i warzywa. Warzywa mogą być poddawane obróbce termicznej - jednak najlepiej w niewielkiej ilości wody, aby nie zostały wypłukane zawarte w nich korzystne związki.

mgr inż. Marzena Gontarz
Dietetyk

Przeczytaj także: Składniki antyodżywcze występujące w żywności