Żywność funkcjonalna

Autor: Magdalena Uchman

Współczesna żywność, zwłaszcza ta wysoko przetworzona zaspakaja jedynie nasz fizyczny głód. Nie spełnia przy tym swojej głównej roli jaką jest dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych niezbędnych do zachowania zdrowia tj. witaminy czy składniki mineralne, natomiast dostarcza w nadmiarze tych, które oddziaływują niekorzystnie na organizm człowieka (tłuszcze zwłaszcza nasycone, cukier, sód). Z biegiem lat zaczęto się zastanawiać nad takim rodzajem żywności, który nie tylko odżywia nasz organizm, ale także zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre choroby. Taką żywnością jest właśnie żywność funkcjonalna.

Żywność funkcjonalna jest żywnością, która spożywana z dietą w zwyczajowych ilościach wywiera pozytywny efekt zdrowotny poprzez poprawę określonej funkcji zdrowotnej i samopoczucia (efekt A) lub poprzez zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych tj. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze (efekt B).

Pojęcie „żywności funkcjonalnej” po raz pierwszy pojawiło się w Japonii w 1984 roku. Siedem lat później (w 1991 roku) uchwalono przepisy regulujące przyznawanie produktom statusu żywności funkcjonalnej - FOSHU(Foods for Specified Health Use, tzw. żywność o określonym zastosowaniu zdrowotnym). W latach 1996-1999 w Europie (UE) realizowano program badawczy - FUFOSE (Functional Food Science in Europe). Ideą tego programu było rozwijanie współpracy pomiędzy instytucjami naukowymi, a przemysłem spożywczym krajów członkowskich Unii europejskiej. Celem tej współpracy było ustalenie definicji żywności funkcjonalnej, wytyczenie procedury legislacyjnej oraz ustalenie wytycznych nadawania nazwy „żywność funkcjonalna”.

Ustalono, że żywność może być nazywaną funkcjonalną, jeśli został udowodniony jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy. Funkcjonalna musi występować pod postacią konwencjonalną (nie mogą to być tabletki, kapsułki, proszek), przeznaczoną do spożycia jako część codziennej diety. Najlepiej jeśli są to produkty regularnie spożywane przez większość ludzi. Korzystne oddziaływanie zdrowotne tej żywności musi być potwierdzone badaniami klinicznymi prowadzonymi na ludziach, do diety których włączono badany produkt spożywczy.

Żywnością funkcjonalną mogą być produkty żywnościowe naturalne lub może to być żywność powstała na skutek modyfikacji składu poprzez pozbawienie / zmniejszenia zawartości szkodliwych składników (np. alergeny, tłuszcz, cukier), albo przez wzbogacanie w substancje pozytywnie wpływające na stan zdrowia tzw. składniki bioaktywne. Właśnie z obecności tych substancji bioaktywnych wynika wyższa jakość zdrowotna tej żywności. Składniki te stymulują pożądany przebieg przemian metabolicznych, poza tym istotne są optymalne fizjologicznie proporcje pomiędzy poszczególnymi składnikami.

Do składników bioaktywnych zalicza się:

• błonnik pokarmowy,
• oligosacharydy,
• poliole - alkohole wielowodorotlenowe,
• aminokwasy, peptydy, białka,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe,
• witaminy i składniki mineralne,
• cholina i lecytyna,
• stanole i sterole roślinne,
• probiotyki, prebiotyki, synbiotyki,
• substancje fitochemiczne.

Podziału żywności funkcjonalnej można dokonać na kilka sposobów (według metod otrzymywania, jej składu, rodzaju potrzeb jakie zaspokają, a także według poziomu wiedzy o efektach jakie wywiera). Pod względem składu żywność funkcjonalną dzieli się na: żywność wzbogaconą, niskoenergetyczną wysokobłonnikową, probiotyczna, o zredukowanej zawartości sodu, o zredukowanej zawartości cholesterolu oraz energetyzującą.

Dla kogo?

Żywność funkcjonalną może spożywać każdy. Jednak szczególnie zainteresowane tego rodzajem żywności powinny być osoby o zwiększonym ryzyku zachorowania na choroby układu krążenia, nowotwory czy osteoporozę, osoby przewlekle narażone na stres, kobiety w ciąży i karmiące, niemowlęta, sportowcy osoby starsze.

Przykłady żywności funkcjonalnej:

• Mleczne produkty fermentowane i jogurty z żywymi kulturami bakterii probiotycznych
• Margaryna, jogurt, ser topiony (Roślinne sterole i stanole)
• Jajka wzbogacone kwasami omega-3
• Płatki śniadaniowe (wzbogacone w kwas foliowy)
• Chleb, batony muesli (wzbogacone w izoflawonów)
• Oleje (wzbogacane w witaminę E oraz fitosterole)

mgr Magdalena Gronau
Dietetyk

Przeczytaj także: Znaczenie jodu w żywieniu kobiet ciężarnych i karmiących